Ακρόπολη Σερρών ή Κουλάς

Σε λόφο της πόλης των Σερρών δεσπόζει ένα σημαντικό βυζαντινό κάστρο, γνωστό με την ονομασία «Ακρόπολη των Σερρών» ή, πιο απλά, σαν «Κουλάς».

Το κάστρο είναι κτισμένο στη θέση αρχαίου φρουρίου.

Το πλέον χαρακτηριστικό κτίσμα του κάστρου είναι ο πύργος που υψώνεται στο δυτικό άκρο του πευκόφυτου λόφου και είναι γνωστός ως «Πύργος του Ορέστη».

Ιστορία

Η ίδρυση της βυζαντινής Ακρόπολης των Σερρών ανάγεται στον 9ο μ.Χ. αιώνα, όταν ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς κατασκεύασε οχυρωματικά έργα στην πόλη των Σερρών. Κατά τη Βυζαντινή Περίοδο αναφέρεται σε πολλά χρυσόβουλα των βυζαντινών αυτοκρατόρων ως «Κάστρον».

Μετά την κατάκτηση των Φράγκων, επικράτησε η ονομασία «Καστέλι» που διατηρήθηκε ως τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Οι Τούρκοι ονόμαζαν την Ακρόπολη «Μπας Κουλέ» και από αυτό το όνομα προήλθε και η σημερινή ονομασία «Κουλάς».

Η ακρόπολη περιβαλλόταν από ισχυρό τείχος με ατρακτοειδές σχήμα. Στο εσωτερικό του περιέκλειε τις κατοικίες των εκάστοτε διοικητών και αξιωματούχων της περιοχής. Το τείχος σύμφωνα με τον Τούρκο περιηγητή Εβλιά Τσελεμπή, είχε δύο πύλες στην ανατολική και δυτική πλευρά, τα ίχνη της οποίας (της δυτικής) διασώζονται έως σήμερα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο οχυρωματικός περίβολος της ακρόπολης σώζεται κατά τόπους σε ικανό μήκος με αποτέλεσμα η πορεία του να αποκαθίσταται με αρκετή βεβαιότητα. Μεγάλα τμήματα έχουν κατακρημνισθεί λόγω κατολισθήσεων του εδάφους, ενώ ικανό τμήμα καταστράφηκε κατά την ανέγερση τουριστικού περιπτέρου τη δεκαετία 1950. 

Σε γενικές γραμμές ακολουθεί το περίγραμμα του λόφου, σχηματίζοντας έναν ατρακτοειδή δακτύλιο. Στα δυο άκρα του ανατολικό και δυτικό καταλήγει σε δυο πύργους. Ο δυτικός πύργος, ο λεγόμενος «πύργος του Ορέστη» αποτελούσε και τον ακρόπυργο της ακρόπολης, το τελευταίο καταφύγιο των αμυνομένων. Ένας δεύτερος περίβολος που ξεκινούσε από τη βόρεια πλευρά και κατέληγε στον πύργο του Ορέστη δημιουργούσε την εσωτερική ακρόπολη. 

Δύο ακόμη πύργοι της βόρειας πλευράς με τα μεταξύ αυτών μεταπύργια τμήματα σώζονται σε ικανοποιητικό ύψος. Στο σύνολό τους τα σωζόμενα τμήματα ανήκουν στους παλαιολόγειους χρόνους (14ος αι.). Εξαίρεση αποτελεί ο πεντάπλευρος πύργος της νότιας πλευράς που διασώζει παλαιοχριστιανική, μεσοβυζαντινή και υστεροβυζαντινή φάση.

Ο πύργος του Ορέστη είναι το καλύτερα διατηρημένο τμήμα και συγχρόνως το πιο χαρακτηριστικό τμήμα της βυζαντινής οχύρωσης των Σερρών. Οφείλει την ονομασία του στην πλίνθινη κτητορική επιγραφή που φέρει στη δυτική πλευρά. Σύμφωνα με την επικρατέστερη ανάγνωση, η επιγραφή έχει ως εξής: «Πύργος Στ[ε]φ[ά]νου βασιλέως όν έκτησεν Ορέστης». Με βάση την επιγραφή χρονολογείται στα 1350 και θεωρείται έργο του βασιλιά της Σερβίας Στεφάνου Δουσάν. Είναι ένας ορθογώνιος ογκώδης πύργος με συμπαγή βάση και καμαροσκέπαστο όροφο. Το ύψος του υπολογίζεται σε 20 μ.

---

Πηγές

Φωτογραφίες από κ. Γιώργο Σύρο

Άρθρο στην ιστοσελίδα ΟΔΥΣΣΕΥΣ - Υπουργείου Πολιτισμού, συντάκτης Σταυρούλα Δαδάκη, αρχαιολόγος, Βυζαντινή Ακρόπολη Σερρών