Κάστρο Κτένι

Σε λόφο δυτικά από το χωριό Κτένι της Κοζάνης υπάρχουν τα ερείπια πολύ παλιού κάστρου. Ο λόφος σαν τοποθεσία έχει κάποια αμυντικά πλεονεκτήματα. Το μόνο που διακρίνεται από το κάστρο σήμερα είναι λιθοσωροί.

Η χρονολογία κατασκευής του κάστρου δεν είναι γνωστή.

Δεν σώζεται κανένα κτίσμα ούτε καν θεμέλια κάποιου οικοδομήματος. Σώζεται μια υδατοδεξαμενή με επίχρισμα στην κορυφή, κάποια κούγκια για τη μεταφορά νερού και μερικοί υπόγειοι χώροι.

Τα τείχη είναι κατασκευασμένα από ξερολιθιά χωρίς καμιά ιδιαίτερη τεχνική στην κατασκευή και στη διάταξή τους.

Η σημερινή εικόνα του κάστρου και η έλλειψη ιστορικών μαρτυριών, μας κάνει να υποθέσουμε τα εξής:
στο λόφο υπήρχε κάστρο και οικισμός από πολύ παλιά ίσως πριν την εποχή που η Μακεδονία έγινε υπερδύναμη, το οποίο όμως δεν αξιοποιήθηκε κατά τους Βυζαντινούς χρόνους (αλλιώς θα υπήρχαν μέσα λείψανο εκκλησιών). Το κάστρο πρέπει να χρησίμευε τους επόμενους αιώνες περιστασιακά σαν καταφύγιο του πληθυσμού σε περίπτωση κινδύνου. Σε αυτές της περιόδους ίσως γινόταν και πρόχειρη ενίσχυση της οχύρωσης.

Το μόνο περιστατικό για την ιστορία του κάστρου που είναι γνωστό και ενισχύει την παραπάνω εκδοχή είναι ότι το 1649 πολιορκήθηκε για 3 μήνες από Τουρκαλβανούς (προφανώς ληστοσυμμορίτες που λυμαίνονταν επί Τουρκοκρατίας την ελληνική ύπαιθρο). Οι πολιορκητές τελικά εντόπισαν τις πηγές νερού και έκοψαν την υδροδότηση του κάστρου αναγκάζοντας τους κατοίκους να δραπετεύσουν.

Διαδικτυακές πηγές αναφέρουν ότι «οι πολιορκημένοι αποφάσισαν τελικά να εγκαταλείψουν ένα βράδυ με παγετό το κάστρο και για να μπερδέψουν τον εχθρό φόρεσαν τα παπούτσια και τα πέταλα των αλόγων ανάποδα και διέφυγαν από ένα κρυφό πέρασμα. Οι εχθροί νόμισαν πως ήρθαν ενισχύσεις αλλά την τέταρτη μέρα μπήκαν στο κάστρο, το λεηλάτησαν και το κατέστρεψαν. Οι 100-120 οικογένειες που σώθηκαν με 12.000 περίπου γιδοπρόβατα εγκαταστάθηκαν στη θέση κρεβατάκια της Κοζάνης».

Η ιστορία αυτή μπορεί να έχει ψήγματα αληθείας όσον αφορά την επιδρομή των Τουρκαλβανών και τη μετεγκατάσταση των κατοίκων, αλλά δεν υπάρχει περίπτωση όλο αυτό το πλήθος ανθρώπων και ζώων να χώρεσε στο κάστρο, πόσο μάλλον να διέφυγε κρυφά μια παγωμένη νύχτα!

Ο λόφος του κάστρου στον οποίο είναι διασκορπισμένα τα ερείπια έχει έκταση 450 στρέμματα.

Σύμφωνα με τον εκπαιδευτικό Μαργαρίτη Δήμιτσα (1829-1903, Αρχαία Γεωγραφία της Μακεδονίας συνταχθείσα κατά τας αρχαίας πηγάς και τα νεώτερα βοηθήματα), στο κάστρο εκτός από τα εξωτερικά τείχη, πάχους 2,5 μέτρων, υπήρχαν και εσωτερικά που χώριζαν το Κάστρο σε τρία διαδοχικά διαμερίσματα, όπου στην δυτική πλευρά ήταν το ψηλότερο εξ αυτών με τριγωνικό σχήμα και που έλεγχε όλο το υπόλοιπο και φαίνεται πως αποτελούσε την Ακρόπολη του Κάστρου.

Αν όλα αυτά μπορούσε να τα διακρίνει κανείς τον 19ο αιώνα σημαίνει ότι έκτοτε έγινε εκτεταμένη λιθολόγηση που κατέστρεψε τελείως το κάστρο.