Φιδόκαστρο

Υπολείμματα κάστρου μέσα στα βαλτόνερα των εκβολών του Άραχθου ποταμού στον Αμβρακικό κόλπο, στην ανατολική όχθη της λιμνοθάλασσας Λογαρού.

Το Όνομα του Κάστρου

Η προέλευση του ονόματος είναι προφανής: το μέρος πρέπει να έχει πολλά φίδια. Υπάρχουν όμως και θρύλοι που εξηγούν λίγο διαφορετικά την ονομασία (βλ. παρακάτω).

Ιστορία

Κατά την Αρχαιότητα, το σημείο αυτό ήταν μέρος του αρχαίου λιμανιού Άμβρακος. Την εποχή εκείνη οι εκβολές του Αράχθου ήταν στη λιμνοθάλασσα Λογαρού, δηλαδή πιο δυτικά από εκεί που είναι σήμερα.

Είναι αξιοσημείωτο πως σύμφωνα με κάποιους αρχαίους συγγραφείς, ο Άμβρακος απείχε αρκετά από τη θάλασσα. Ο Πλίνιος (που ήταν ολίγον τερατολόγος) κάνει λόγο για απόσταση 10 μιλίων από την ακτή! Αυτό σημαίνει ότι ο Άμβρακος ήταν κυρίως παραποτάμιο λιμάνι, καθώς ο Άρχαθος τότε ήταν πλωτός σε μεγάλο μήκος και ζωτικής σημασίας για τις πόλεις των Ηπειρωτών.

Αυτό προσέδιδε στο μέρος εξαιρετική στρατηγική σημασία. Επιπλέον ο Άμβρακος είχε ισχυρή οχύρωση και ο συνδυασμός με τη φυσική προστασία από τα περιρρέοντα ύδατα τον καθιστούσε απόρθητη αμυντική θέση.

Κάποια στιγμή ο Άμβρακος καταστράφηκε είτε λόγω υπερχείλισης του ποταμού ή, το πιθανότερο, λόγω μετατόπισης της κοίτης του. Ενδεχομένως το μεγαλύτερο μέρος της αρχαίας πόλης είναι βυθισμένο στα νερά της λιμνοθάλασσας.

Αυτό που λέμε σήμερα «Φιδόκαστρο» είναι ένα φρούριο που κτίστηκε κατά τη Βυζαντινή περίοδο, μάλλον τον 9ο αιώνα, σε ένα κομμάτι του εδάφους του Αμβράκου που δεν ήταν ακόμα τότε πλημμυρισμένο. Βασικά υπήρξε λιμενόκαστρο και ο λόγος ύπαρξης του ήταν και πάλι η ασφαλής λειτουργία του λιμανιού και ο έλεγχος της ναυσιπλοΐας στον Άραχθο, που ήταν και κατά το Μεσαίωνα πλωτός, σε μια εποχή έξαρσης των επιδρομών από Σαρακηνούς και άλλους επιδρομείς.

Η συνεχιζόμενη μετατόπιση της κοίτης του Άραχθου προς τα ανατολικά όμως αχρήστευσε και αυτό το λιμενόκαστρο, το οποίο πρέπει να εγκαταλείφθηκε πριν τον 12ο αιώνα. Τον ρόλο του στον ανεφοδιασμό της ενδοχώρας ανέλαβαν τα λιμάνια της της Σαλαώρας και της Κόπραινας.

Τα ερείπια του Φιδόκαστρου είχαν επισημανθεί από πολλούς παλιούς ερευνητές και περιηγητές: Leake (1805), Hobhouse  (1809), Pouqueville (1822), Wolfe (1830) και Baker (1837).
Οι περισσότεροι από αυτούς το παρατήρησαν από απόσταση και στην πλειοψηφία τους θεώρησαν τα ερείπια αρχαία.

Όλα τα τείχη που σώζονται σήμερα είναι μεσαιωνικά αλλά στηρίζονται σε ογκόλιθους της αρχαίας οχύρωσης. Ίσως το σημείο να ήταν η ακρόπολη της αρχαίας πόλης.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο Άγγλος αντισυνταγματάρχης Baker (Memoir on the Northern Frontier of Greece, The Journal of the Royal Geographical Society of London, 1837, p.84.) μας πληροφορεί ότι υπήρχαν δύο πυργίσκοι στη βόρεια και νότια γωνία του πεντάγωνου τείχους και άλλοι δύο στη βορειοανατολική και νοτιοδυτική πλευρά του τετράπλευρου οικοδομήματος. Η πρόσβαση στην περιοχή ήταν εφικτή μέσω μίας στενής λωρίδας γης που ξεκινούσε από την Κορωνησία και έφτανε σε απόσταση περίπου 2,5 μιλίων από τις παλιές εκβολές του ποταμού Αράχθου, στο ύψος της σημερινής Παλιομπούκας. Τα ερείπια είχαν καλυφθεί από τα νερά και η πρόσβαση σε αυτά μπορούσε να γίνει μόνο με βάρκες.

Πιο πρόσφατα, ο Άγγλος ιστορικός N.G.L. Hammond (1967) παρατήρησε ερείπια από τείχη, τα οποία είχαν μήκος 1200 μ. και είχαν καλυφθεί από τα νερά. Οι διαστάσεις του περίβολου ήταν περίπου 150μ✖100μ και στη βορειανατολική γωνία υπήρχαν ίχνη μικρού εσωτερικού οχυρού, διαστάσεων 35μ✖20μ. Το λιμάνι παρουσίαζε στενή είσοδο και είχε άνοιγμα στις εκβολές του Αράχθου.

Τα τείχη είναι μεσαιωνικά και εδράζονται σε μεγάλες ορθογώνιες λαξευμένες πέτρες, διαστάσεων 1.50x0.55x0.50μ και 0.90x0.75x0.45μ που προέρχονται από την αρχαία οχύρωση.

Σύμφωνα με πληροφορίες των κατοίκων, τα παλαιότερα χρόνια υπήρχε πλακόστρωτος δρόμος που ένωνε το Φιδόκαστρο με τη Σαλαώρα και οι ψαράδες της Λογαρού εντόπιζαν με τα καμάκια τους τη συγκεκριμένη διάβαση, στα ρηχά νερά της λιμνοθάλασσας.

Θρύλοι και Παραδόσεις

Σύμφωνα με το Λάμπρο Κασελούρη ( Ιστορικά και λαογραφικά της Άρτας, 1980, Αθήνα, σ.230-232.), κάποιοι από τους θρύλους που σχετίζονται με το κάστρο και εξηγούν και το όνομά του έχουν ως εξής:

Στο κάστρο ζούσε μια βασιλοπούλα μαζί με τον βασιλιά πατέρα της. Ένα χειμωνιάτικο βράδυ, ξέσπασε θύελλα και τα νερά του Αμβρακικού έφτασαν μέχρι το κάστρο. Η νεαρή βασιλοπούλα ξύπνησε και βγήκε έξω από το κάστρο και δίχως να το καταλάβει, βρέθηκε μέσα στη θάλασσα και τελικά πνίγηκε. Ο βασιλιάς ήταν απαρηγόρητος και θεώρησε πως υπεύθυνοι για αυτό που συνέβη ήταν οι κάτοικοι των γύρω χωριών. Αποφάσισε λοιπόν να κατασκευάσει ένα ψηλό τοίχο γύρω από το κάστρο, ώστε να μην μπορεί να πλησιάσει κανένας χωρικός και έχτισε τρία μεγάλα δωμάτια στο εσωτερικό του κάστρου. Στο πρώτο, έβαλε αμύθητους θησαυρούς, στο δεύτερο έβαλε τρόφιμα και στο τρίτο έβαλε δηλητηριώδη φίδια. Τα χειμωνιάτικα βράδια, που ο ποταμός Άραχθος φούσκωνε, οι κάτοικοι πίστευαν πως στο κάστρο εμφανίζονταν νεράιδες και μαζί με τα φίδια, έκαναν κακό σε όποιον πλησίαζε. Κανείς από τους χωρικούς δεν μπορούσε να πλησιάσει στο κάστρο γιατί έβγαιναν τα φίδια. Έτσι ονόμασαν το κάστρο «Φιδόκαστρο».

Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, μέσα στο κάστρο υπήρχαν 5 μεγάλα μπαούλα. Το πρώτο είχε μέσα χρυσάφι, το δεύτερο και το τρίτο, μία μαρμαρωμένη βασιλοπούλα και ένα μαρμαρωμένο βασιλιά, το τέταρτο είχε κουνούπια και το πέμπτο είχε φίδια. Οι κάτοικοι των γύρω χωριών ήθελαν να πάρουν το χρυσάφι, όμως δεν γνώριζαν σε ποιο μπαούλο βρίσκεται και έτσι δεν τολμούσαν να πλησιάσουν από το φόβο των φιδιών και των κουνουπιών αλλά και από το ξύπνημα του μαρμαρωμένου βασιλιά και της βασιλοπούλας.

---

Πηγές

• Άρθρο της Wikipedia - Άμβρακος
• Κασελούρης Λάμπρος, Ιστορικά και λαογραφικά της Άρτας, 1980, Αθήνα, σ.230-232.
• Χ.Μ Κοντοχρήστος, Περιοδικό Σκουφάς, τεύχος 14, σ.156-157.
• Σεραφείμ Ξενόπουλος ο Βυζάντιος, Δοκίμιον Ιστορικόν περί Άρτης και Πρεβέζης, εκδ.1884.
• Photos by ΜΠΑΜΠΗΣ ΞΥΛΟΓΙΑΝΝΗΣ - Έργο αυτού που το ανεβάζει, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=43720745
• Photos by Xybab - Έργο αυτού που το ανεβάζει, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=43719284