Κάστρο Προφ. Ηλία Αρναίας

Οχυρωματικός περίβολος στον λόφο του Προφήτη Ηλία (ή του« Αϊ-Λιά») λίγο έξω από την Αρναία Χαλκιδικής.

Ιστορία

Το μέρος μπορεί να είναι η θέση της αρχαίας πόλης Αρναί χωρίς αυτό να είναι απολύτως εξακριβωμένο. Πάντως «αι Αρναί» δεν ήταν κάποια γνωστή πόλη. Το μόνο που ξέρουμε γι’ αυτήν είναι ότι την αναφέρει ο Θουκυδίδης στην εξιστόρηση μιας εκστρατείας του βασιλιά της Σπάρτης Βρασίδα.
Επίσης έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι εδώ μπορεί να ήταν μια άλλη αρχαία πόλη, η Αυγαία, αλλά ούτε αυτό είναι σίγουρο.

Ανεξάρτητα από αυτές τις υποθέσεις, εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι στον λόφο του Προφήτη Ηλία η ανθρώπινη εγκατάσταση ήταν οργανωμένη από τους προϊστορικούς χρόνους (περί τον 15ο αι. π.Χ.) και συνεχίστηκε, σχεδόν αδιάλειπτα, μέχρι τον 14ο αιώνα μ.Χ.

Οι λόγοι για τη συνεχή κατοίκηση είναι προφανείς: το μέρος διαθέτει φυσική οχύρωση προσφέροντας προστασία, υπάρχει πόσιμο νερό, περιτριγυρίζεται από καλλιεργήσιμα εδάφη, τα δάση είναι πλούσια και οι περιοχές με τα μεταλλεία Χαλκιδικής είναι σχετικά κοντά.

Φαίνεται ότι ο οικισμός στον Προφήτη Ηλία έφτασε στην μεγάλη του ακμή κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ., και για δεύτερη φορά κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Οι περίοδοι αυτές πρέπει να έχουν άμεση σχέση με την έξαρση της μεταλλευτικής δραστηριότητας στην περιοχή.

Σύμφωνα με ιστορικές πηγές ο ΡωμαΙκός οικισμός υπήρχε εκεί τουλάχιστον μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. με πιθανή περίοδο καταστροφής του τα μέσα του 6ου αιώνα μετά από επιδρομή κάποιου άγνωστου βαρβαρικού φύλου

Αργότερα, κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο, ο οικισμός ξαναζωντάνεψε και τότε οριστικοποιήθηκε η οχύρωση που σώζεται μέχρι σήμερα. Ο χρόνος δημιουργίας του μεσοβυζαντινού οικισμού δεν είναι γνωστός, αλλά πιθανόν να συνδέεται με την ανάκαμψη της μεταλλευτικής δραστηριότητας στη Χαλκιδική και της επανενεργοποίησης των μεταλλείων (στα Σιδηροκαύσια) κατά τον 9ο αιώνα. Επομένως ο οικισμός πρέπει να μάζεψε κόσμο κάπου τον 9ο ή τον 10ο αιώνα.

Ο λόφος πήρε το σημερινό του όνομα από το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία που βρίσκεται εκεί. Το μεσαιωνικό όνομα του οικισμού είναι άγνωστο. Η ύπαρξη του ναού αναφέρεται ήδη από την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα (1904-1908) αλλά μάλλον ανακαινίστηκε αργότερα.

Στο χώρο έγιναν ανασκαφές από τον καθηγητή Iωακείμ Παπάγγελο το 2003 που έφεραν στο φως το πλήρες περίγραμμα της οχύρωσης.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο οχυρωματικός περίβολος έχει συνολικό μήκος 185 μέτρα και περικλείει μια έκταση 2200 τετραγωνικών μέτρων.

Το τείχος σώζεται σε χαμηλό ύψος, αλλά σε όλη την περίμετρό του. Προφανώς ήταν πλήρως καλυμμένο από επιχωματώσεις πριν τις ανασκαφές του 2003, καθώς το ανώτατο σημείο του είναι στο επίπεδο που βρίσκεται η εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Με τις ανασκαφές έχει αποκαλυφθεί σε μέγιστο ύψος 2 μέτρων. Το αρχικό ύψος δεν ξεπερνούσε τα 5 μέτρα. Στο εσωτερικό σώζονται τα θεμέλια κάποιων κτισμάτων.

Στη νότια πλευρά διακρίνεται το στενό άνοιγμα της πύλης, η οποία ήταν επίσης πλήρως επιχωματωμένη και δεν προεξέχει από το ψηλότερο επίπεδο στο οποίο βρίσκεται η εκκλησία.

Το πάχος του τείχους είναι περί τα 90 εκατοστά. Σε πολλά σημεία έχει ενισχυθεί (;) με συνδετικό κονίαμα το οποίο είναι σχετικά πρόσφατο (είναι κανονικό τσιμέντο). Αρχικά είχε χρησιμοποιηθεί λάσπη σαν συνδετικό κονίαμα που δείχνει ότι δεν ήταν ιδιαίτερα προσεγμένη κατασκευή. Στο χτίσιμο του τείχους είχαν χρησιμοποιηθεί υλικά από παλιότερες οικοδομικές φάσεις, ακόμα και υλικά από τα μεταλλεία.

Πηγές

• Ιστοσελίδα ΑΕΤΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ - Η ιστορία της Αρναίας μέσα από δύο ταινίες
• Ιστοσελίδα Δήμου Αριστοτέλη - Προφήτης Ηλίας Αρναίας