Φρούριο Καβάλας

Ένα εντυπωσιακό κάστρο που μαζί με τις καμάρες αποτελούν το σήμα κατατεθέν της Καβάλας.

Πρόκειται για κάστρο που υπήρχε από την αρχαιότητα, δέχθηκε τροποποιήσεις και ενισχύσεις κατά τη Βυζαντινή περίοδο, αλλά η σημερινή του μορφή προέρχεται κατά κύριο λόγο από την Οθωμανική ανακατασκευή του 1425.

Ιστορία

Η Καβάλα ήταν οχυρωμένη από τον 5ο αιώνα π.Χ. με αμυντικό περίβολο που περιέβαλε την πόλη από όλες τις πλευρές και υπέστη επάλληλες επεμβάσεις. Εκτενείς επεμβάσεις και επισκευές των τειχών πραγματοποιήθηκαν μετά τη Ρωμαϊκή περίοδο από τον Ιουλιανό (361-363) και κατόπιν επί Ιουστινιανού τον 6ο αιώνα.

Το αρχαίο όνομα της Καβάλας ήταν Νεάπολις. Οι Βυζαντινοί την μετονόμασαν σε Χριστούπολη κάποια στιγμή πριν από τον 8ο αιώνα.

Το 926 πραγματοποιήθηκαν εργασίες ανοικοδόμησης των τειχών από τον Βασίλειο Κλάδωνα, στρατηγό του θέματος Στρυμόνος.

Η τελευταία φάση ενίσχυσης του τείχους από τους Βυζαντινούς σημειώθηκε το 1307, όταν αυτοκράτορας ήταν ο Ανδρόνικος Β’ Παλαιολόγος. Η οικοδόμηση του μακρού τείχους από τη θάλασσα μέχρι την κορυφή έγινε τότε για να αντιμετωπιστεί η Καταλανική Εταιρεία που ήδη είχε κάνει μια απόπειρα να καταλάβει την πόλη.

Την περίοδο 1321-28, η Χριστούπολη ήταν το επίκεντρο της εμφύλιας διαμάχης ανάμεσα στον Ανδρόνικο Β’ και τον εγγονό του Ανδρόνικο (μετέπειτα αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ’) και υπήρξε το όριο μεταξύ των δύο αντιπάλων τελώντας υπό την κατοχή του εγγονού Ανδρόνικου.

Το Μάρτιο του 1356 ή 1357, όπως μαθαίνουμε από ένα χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε' Παλαιολόγου, παραχωρούνται τα κάστρα της Χριστούπολης και Θάσου στα αδέρφια μέγα πριμικήριο Αλέξιο και πρωτοσέβαστο Ιωάννη. Ο Αλέξιος πέθανε το 1373 και ο Ιωάννης παρέμεινε άρχων της πόλης μέχρι το 1384, όταν εκάρη μοναχός στη Μονή Παντοκράτορος στο Άγιο Όρος.

Το 1387 η πόλη έγινε φόρου υποτελής στους Τούρκους που πλέον είχαν επικρατήσει σε όλα τα Βαλκάνια. Η εξέλιξη αυτή δεν έσωσε την πόλη που το 1391 κατελήφθη μετά από πολιορκία από τους Τούρκους και καταστράφηκε ολοκληρωτικά.

Τότε η Χριστούπολη έπαψε να υπάρχει. Η πόλη ξαναζωντάνεψε ενάμιση αιώνα μετά, οπότε είχε πλέον το όνομα «Καβάλα».

Στο μεταξύ οι Οθωμανοί έχτισαν ξανά το κάστρο -σχεδόν εκ θεμελίων- το 1425. Καθώς δεν υπήρχε πια πόλη, το έργο δεν συνδέεται με τις αμυντικές ανάγκες κάποιου οικισμού. Προορισμός του ήταν κυρίως ο έλεγχος του καίριου περάσματος της Εγνατίας οδού, που ήταν η πιο σημαντική δίοδος προς τη Θράκη και την τότε πρωτεύουσά τους Ανδριανούπολη.

Τέσσερις μήνες μετά το χτίσιμο του κάστρου, το 1425, 10 βενετσιάνικες γαλέρες επιτέθηκαν και κατέλαβαν το κάστρο, αλλά οι Τούρκοι κινητοποιήθηκαν και κατόρθωσαν να το πάρουν πίσω νικώντας την αντίσταση της μικρής φρουράς που είχαν αφήσει οι Ενετοί.

Το 1684 οι Ενετοί βομβάρδισαν την Καβάλα κι επιχείρησαν να την καταλάβουν, χωρίς όμως επιτυχία.

Το 1771, στα Ορλωφικά, η Καβάλα λεηλατήθηκε από το ρωσικό στόλο, ο οποίος πλησίασε την πόλη κι άρπαξε όλα τα σιτηρά που υπήρχαν στις ιδιωτικές και δημόσιες αποθήκες του λιμανιού.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ακολουθώντας τη διαμόρφωση του εδάφους, ο οχυρωματικός περίβολος περιέτρεχε όλες τις πλευρές του λόφου οριοθετώντας έκταση 13 εκταρίων. Ο περίβολος ενισχυόταν από κυκλικούς και τετράπλευρους πύργους και προμαχώνες, κυρίως στη βόρεια χερσαία πλευρά, που ήταν και η πλέον επίφοβη. Τον περιμετρικό περίβολο κλείνει ένα εγκάρσιο τείχος, μήκους 449 μ., που ανηφορίζει με απότομη κλίση στα πιο δυσπρόσιτα βράχια της βόρειας πλευράς σε ύψος 64 μ.

Το τείχος διέθετε τέσσερις πύλες, διαμέσου των οποίων εξασφαλιζόταν η μετακίνηση εντός και εκτός της πόλης. Στο πλαίσιο των εργασιών ανοικοδόμησης που πραγματοποιήθηκαν για την ενίσχυση του αμυντικού συστήματος της πόλης, ιδρύθηκε, στην κορυφή του λόφου και στη θέση της αρχαίας, η ακρόπολη της Βυζαντινής και Οθωμανικής περιόδου.

Η οχύρωση της ακρόπολης, ακανονίστου σχήματος, συμπεριλαμβάνει το βόρειο τμήμα των οχυρωματικών τειχών της πόλης, ενώ ενισχύεται με πύργους: στη ΒΔ και στη ΒΑ γωνία από δύο τετράγωνους, στην Α πλευρά από έναν πολυγωνικό και στη ΝΑ πλευρά από έναν προμαχώνα. Ο χώρος της ακρόπολης διαιρείται εσωτερικά σε δύο μέρη από ένα εγκάρσιο τείχος με κατεύθυνση ΒΔ-ΝΑ, στο κέντρο του οποίου (το ψηλότερο σημείο της ακρόπολης) δεσπόζει ένας κυλινδρικός πύργος.

Μέρος του αμυντικού συστήματος της πόλης αποτελούσε και το μακρό τείχος, μήκους 1,5 χλμ. που χτίστηκε σύμφωνα με τις γραπτές πηγές από τον Ανδρόνικο Β’ Παλαιολόγο, το διάστημα 1307-1308. Το τείχος αυτό κτίστηκε με αφορμή την ανεπιτυχή επιδρομή των Καταλανών (της περιβόητης και ανεξέλεγκτης Καταλανικής Εταιρείας μισθοφόρων) να καταλάβουν την Καβάλα, και είχε ως βασικό σκοπό τον έλεγχο της διαδρομής που οδηγούσε μέσω της Καβάλας από τη Μακεδονία στη Θράκη. Το διατείχισμα αυτό ξεκινούσε από τη βόρεια πλευρά του περιβόλου της πόλης και οδηγούσε στους απέναντι λόφους καταλήγοντας σε τέσσερις πύργους, τρεις τετράπλευρους κι έναν κυλινδρικό. Η πορεία του τείχους διακοπτόταν από το υδραγωγείο.

Το κάστρο σήμερα χρησιμοποιείται για διάφορες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

---

Πηγές

• Ιστοσελίδα Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου - Καβάλα-Το κάστρο
• Ιστοσελίδα Καβάλα - η Γαλάζια Πολιτεία - ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ - ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΗΣ
• Κωνσταντίνος Τσουρής, ΝΕΑΠΟΛΙΣ - ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΙΣ - ΚΑΒΑΛΑ / ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ - ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ - ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΧΥΡΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΔΡΕΥΣΗ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ, τόμος 53 (1998), Μέρος Α’ - Μελέτες, Αθήνα 2002, σελ. 394