Πύργος Ρολογιού Γιαννιτσών

Οθωμανικός πύργος ρολογιού σε κεντρικό σημείο της πόλης των Γιαννιτσών.

Παρόμοιοι πύργοι, γνωστοί ως Sahat kula είχαν κτιστεί από τους Οθωμανούς σε διάφορες πόλεις των Βαλκανίων από τα μέσα του 17ου αιώνα μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα.

Κοινά τους χαρακτηριστικά ήταν το μικρό εμβαδόν βάσης, το μικρό σχετικά ύψος (για να μην ξεπερνά το ύψος παρακείμενων μιναρέδων) και η απουσία χώρου για καμπάνες (σε αντίθεση με τα ρολόγια της Δύσης).

Ιστορία

Οι παλιοί πύργοι ρολογιών χωρίς προϊστορία σαν αμυντικοί πύργοι κατά κανόνα δεν περιλαμβάνονται στον Καστρολόγο. Ο Πύργος των Γιαννιτσών παρουσιάζεται κατ’ εξαίρεσιν σαν ένας από τους πιο παλιούς πύργους ρολογιών στα Βαλκάνια.

Σύμφωνα με τον Machiel Kiel Ολλανδό, καθηγητή και ερευνητή της Οθωμανικής αρχιτεκτονικής των Βαλκανίων, διατηρήθηκαν πέντε τέτοια κτίσματα: στην Κομοτηνή, στο Διδυμότειχο, στην Κοζάνη, στα Γρεβενά και στα Γιαννιτσά. Των Γιαννιτσών θεωρείται από τον ίδιο ο παλαιότερος.

Σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκεται πάνω σε δυο μαρμάρινες πλάκες στην ανατολική του πλευρά, χτίστηκε το έτος Εγίρας 1167, δηλαδή το 1754 από τον Εμίρ Σερίφ Αχμέτ Εβρενόσογλου απόγονο του Γαζή Εβρενός. (Για άγνωστο σε εμάς λόγο, από κάποιες διαδικτυακές πηγές αναφέρεται ως περίοδος κατασκευής 1667-1668).
Σημειωτέον ότι ο Γαζή Εβρενός ή Εβρενόζ ή Βρανέζης (για τους Έλληνες) ήταν Οθωμανός στρατηγός από τον τουρκικό κλάδο της Βυζαντινής οικογενείας των Ουρανών, και ο κύριος υπεύθυνος για την Οθωμανική κατάκτηση (και το αιματοκύλισμα) της Μακεδονίας και της Θράκης 100 χρόνια πριν την Άλωση της Πόλης. Ο Εβρενός πέθανε το 1417 σε ηλικία 127 (!) ετών στα Γιαννιτσά και το μαυσωλείο του βρίσκεται εκεί, πλήρως ανακαινισμένο.

Ο πύργος βρισκόταν δίπλα σε τζαμί που δεν υπάρχει πλέον και εξυπηρετούσε και στρατιωτικούς σκοπούς, καθώς από τα παράθυρά του μπορούσαν οι Τούρκοι να ελέγχουν όλη την περιοχή.

Η επιγραφή του πύργου λέει:

«Ο Σερίφ Αχμέτ, απόγονος του δοξασμένου αρχηγού, έκανε πάντα το καλύτερο που μπορούσε στη μνήμη του προγόνου του.
Τώρα έκανε ένα ρολόι, για να δείχνει την ώρα. Το κατασκεύασε όμως, για να είναι ένα ενθύμιο του πεντάπτυχου Ισλάμ.
Η ανταμοιβή του ήταν να το παρουσιάσει με αγνές προθέσεις ως δώρο στον πατέρα του, στη μητέρα του και στην ψυχή των Γαζήδων…
Βλέπετε δεν υπάρχουν λέξεις γι’ αυτό το πανέμορφο, υπέροχο ρολόι.»

To 1944 στον πύργο είχαν οχυρωθεί αντάρτες του ΕΛΑΣ και το κτίσμα υπέστη πολλές ζημιές από τα πυρά των Γερμανών. Τότε καταστράφηκε και ο πυργίσκος στην κορυφή ενώ μέχρι πρόσφατα φαίνονταν οι τρύπες από τις σφαίρες και τα βλήματα των όλμων..

Το 2011 αποπερατώθηκαν εργασίες αναπαλαίωσης του πύργου που τον επανέφεραν στη μορφή που είχε στις αρχές του 20ου αιώνα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Πρόκειται για τετράγωνο σε κάτοψη κτίσμα, με εξωτερικές διαστάσεις 5,90✖5,90μ. και ύψος 19,40μ.

Οι ισχυροί τοίχοι της βάσης του πύργου έχουν πάχος 1,20 μ., και είναι χτισμένοι εξ ολοκλήρου με πέτρα και ενισχύονται με χατίλια (ξύλινοι οδηγοί). Αντίθετα, οι τοίχοι της ανωδομής (σε ύψος πάνω από 4μ.) είναι χτισμένοι αμιγώς με πλίνθους και έχουν πάχος 0,95μ.

Σε όλο το ύψος του πύργου δεν υπάρχει κανένα άνοιγμα, εκτός από αυτό της εισόδου. Η κυκλοφορία στο εσωτερικό γινόταν με ξύλινο κλιμακοστάσιο.

Από τα μορφολογικά του στοιχεία συμπεραίνουμε ότι ανασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αι. Στεγάζονταν με δώμα, από το οποίο εξείχαν τρεις μικροί τρούλοι καλυμμένοι με μολύβι.

Πηγές

• ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΓΟΥΜΑΓΙΑΣ, Αρχαιολογικό Δελτίο, 60-Β2 (2005) σ.819
• Γ. Σταλίδης, Ιστοσελίδα ΟΔΥΣΣΕΥΣ - Υπουργείου Πολιτισμού - Πύργος Ωρολογίου