Τείχισμα Χριστουπόλεως ή Μακρό Τείχος Καβάλας

Κατάλοιπα τείχους και πύργων στα υψώματα πάνω από την Καβάλα, στην περιοχή Σανατορίου. Είναι ό,τι απόμεινε από ένα διατείχισμα που έφτανε μέχρι το φρούριο Καβάλας.

Κατά τον Βυζαντινό ιστορικό Νικηφόρο Γρήγορά, το μακρό τείχος εκτείνεται από θαλάσσης μέχρι της παρακειμένου όρους ακρωνυχίας. Ας σημειωθεί εδώ ότι «Χριστούπολις» ήταν το βυζαντινό όνομα της Καβάλας.

Ιστορία

Το «περί την Χριστούπολιν τείχισμα» κατασκευάστηκε το 1307 κατ’ εντολή του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου (του «Γέροντος», 1282-1328). Το έναυσμα για την κατασκευή του ήταν η αποτυχημένη απόπειρα της «Καταλανικής Εταιρείας» να καταλάβει την Καβάλα το 1306.

Η «Καταλανική Κομπανία» ήταν ένα σώμα αποτελούμενο από Καταλανούς, Αραγωνέζους και Ιταλούς μισθοφόρους, που το 1303 προσλήφθηκε από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα για να χρησιμοποιηθεί εναντίον των Τούρκων. Στην αρχή είχαν κάποιες επιτυχίες, αλλά όταν οι Βυζαντινοί δεν τους πλήρωσαν τα συμφωνηθέντα, άρχισαν τις βιαιοπραγίες εναντίον του Ελληνικού πληθυσμού. Το 1305 κατέλαβαν την Καλλίπολη, και από εκεί, με πρόσχημα τα οφειλόμενα από τον αυτοκράτορα, έκαναν ληστρικές επιδρομές στις πόλεις της Θράκης.

Το πρόβλημα πήρε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις όταν δολοφονήθηκε με δόλο ο αρχηγός τους Ροζέ ντε Φλορ, οπότε ξεκίνησε αυτό που ονομάστηκε «Καταλανική Εκδίκηση». Το 1306 και αφού είχε εξαντληθεί όλη η λεία στην ανατολική Θράκη κινήθηκαν λεηλατώντας προς τα δυτικά, προς αναζήτηση νέων στόχων για τη ληστρική τους δραστηριότητα. Έφτασαν μέχρι τη Θεσσαλονίκη την οποία απέτυχαν να καταλάβουν και ενδιαμέσως πέρασαν και από την Καβάλα όπου η επίθεσή τους ήταν επίσης αποτυχημένη.
Στο (μεσαιωνικό) χρονικό του Ramon Muntera -που εξιστορεί τα πεπραγμένα της Εταιρείας- σημειώνεται με θριαμβευτικό τόνο ότι δεν τους είχε γλυτώσει καμιά πόλη εκτός από την Κωνσταντινούπολη, της Αδριανούπολη, τη Θεσσαλονίκη και τη Χριστούπολη.

Το «περί την Χριστούπολιν τείχισμα» ή «Μακρό τείχος» κατασκευάστηκε εσπευσμένα στη σκιά αυτών των γεγονότων. Σκοπός του δεν ήταν τόσο η προστασία της Καβάλας, όσο να εμποδιστεί η επιστροφή των Καταλανών στη Θράκη, όπου θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε σοβαρή απειλή για την Κωνσταντινούπολη. (Για την ιστορία, να θυμίσουμε ότι οι Καταλανοί δεν επέστρεψαν ποτέ. Συνέχισαν την επιδρομή τους προς νότο και κατόρθωσαν να κυριεύσουν τη Στερεά Ελλάδα και το Δουκάτο των Αθηνών όπου έμειναν για σχεδόν 100 χρόνια.)

Η τείχισμα Χριστουπόλεως, που εκείνη την εποχή ήταν έξω από την πόλη, έκλεινε το πέρασμα ανάμεσα στα υψώματα της Καβάλας και τη θάλασσα. Αυτό το σημείο ήταν η βασική δίοδος προς την ανατολή και την Κωνσταντινούπολη. Από εκεί περνούσε και η Εγνατία. Το τείχισμα ξεκινούσε από την κορυφή του λόφου «Κουλές» στην περιοχή του παλιού Σανατορίου και τελείωνε στις παρυφές του κάστρου της Καβάλας και συγκεκριμένα στον Υπέρκαλο πύργο. Θεωρείται βέβαιο πως σε ένα μεγάλο μέρος της διαδρομής του συνέπιπτε με το Υδραγωγείο (τις Καμάρες).

Ο λόγος που για την περιγραφή της οχύρωσης χρησιμοποιούνται οι όροι «τείχισμα» και «μακρό τείχος» (και όχι «κάστρο») είναι ότι δεν ήταν κλειστού τύπου, δηλαδή δεν περιέβαλλε ένα συγκεκριμένο μέρος. Ήταν κυριολεκτικά ένα μακρύ τείχος που άρχιζε σε ένα σημείο και διασχίζοντας μια μεγάλη σχετικά απόσταση, τελείωνε σε ένα άλλο.

Το τέλος χρήσης για την οχύρωση ήρθε μάλλον το 1383 όταν η πόλη παραδόθηκε στους Τούρκους και περιήλθε σε καθεστώς υποτέλειας. Το οριστικό τέλος ήρθε το 1391 όταν οι Τούρκοι επανήλθαν και, μάλλον επειδή οι κάτοικοι δεν είχαν πληρώσει το φόρο υποτελείας, κατέστρεψαν ολοσχερώς την πόλη και τα τείχη της.

Αργότερα, το 1425, οι Οθωμανοί ξαναέκτισαν το φρούριο της Καβάλας, αλλά μάλλον δεν ασχολήθηκαν με το περί την Χριστούπολιν τείχισμα που δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε από τότε και, στο πέρασμα του χρόνου, το τμήμα εντός της πόλης εξαφανίστηκε.

Πάντως είναι πολύ πιθανό κάποιοι από τους πύργους, ιδίως αυτός του Κουλέ (που δεν σώζεται) να χρησιμοποιήθηκα και αργότερα σαν παρατηρητήρια ή φυλάκια.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το τείχος ξεκινούσε από τη βόρεια πλευρά του περιβόλου της πόλης, συγκεκριμένα από τον Υπέρκαλο πύργο στο κάστρο Καβάλας, και κατευθυνόταν στους απέναντι λόφους καταλήγοντας σε τέσσερις πύργους, τρεις τετράπλευρους κι έναν κυλινδρικό. Οι πύργοι αυτοί ήταν μεμονωμένοι, σε απόσταση άνω των 100 μέτρων μεταξύ τους και από το διατείχισμα. Πάντως, αν και κάπως ανεξάρτητοι από την υπόλοιποι οχύρωση, φαίνεται να είναι της ίδιας και περιόδου και πρέπει να κατασκευάστηκαν μαζί με το τείχος.

Το μήκος του τείχους από τον Υπέρκαλο μέχρι το ύψωμα είναι περί τα 1750 μέτρα, ενώ οι μεμονωμένοι πύργοι καλύπτουν ένα επιπλέον διάστημα περί τα 470μ. Μεταξύ των πύργων και του διατειχίσματος δεν φαίνεται –περιέργως– να υπήρχε κάποια οχύρωση παρόλο που το ύψωμα δεν είναι ιδιαιτέρως απόκρημνο. Σημειωτέον ένα μέρος της οχύρωσης αποτελούσε το υδραγωγείο Καβάλας (που ίσως κτίστηκε μαζί με το διατείχισμα αλλά μάλλον ήταν παλιότερο). Χωρίς το υδραγωγείο και τους πύργους, το καθαρό μήκος του τείχους ήταν περί τα 1450 μέτρα.

Το τείχισμα διασταυρωνόταν με την Εγνατία στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού. Διαμορφωνόταν από δύο τείχη με διάδρομο ανάμεσά τους. Ανά διαστήματα υπήρχαν πύργοι.

Το μόνο που έχει σωθεί από το τείχισμα είναι τμήματα του τείχους σε χαμηλό ύψος και υπολείμματα από τους μεμονωμένους πύργους που βρισκόταν στους λόφους, έξω από την Καβάλα. Μέχρι πρόσφατα σχετικά, σωζόταν ο λεγόμενος Κουλές που μάλλον ήταν το βορειότερη άκρη του τείχους. Ο πύργος αυτός φαινόταν από την πόλη. Ήταν ένας ογκώδης, διώροφος, τετράπλευρος πύργος, με θολωτή οροφή στο ισόγειο. Δυστυχώς κατέρρευσε μετά από μια κακοκαιρία τον Δεκέμβριο του 2002 και απόμεινε μόνο η βάση του. Ο πύργος που δείχνουμε στις φωτογραφίες είναι ο μοναδικός κυκλικός πύργος του τειχίσματος και ο μοναδικός που σώζεται σε κάποιο ύψος. Βρίσκεται λίγο πιο κάτω από το ανώτατο σημείο και τον πύργο του Κουλέ.

Πηγές

• Dr. Andreas Wolff : Φωτογραφίες και πληροφορίες
• blog MAKIS LIOLIOS - ΜΑΚΡΑ ΤΕΙΧΗ ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΚΟΥΛΕΣ (ΓΚΟΛΕΣ). Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΕΠΕΙ ΜΕΙΝΕΙ ΖΩΝΤΑΝΗ
• Νίκος Ε. Καραγιαννακίδης & Κυριάκος Λυκουρίνος, «Νεάπολις-Χριστούπολις-Καβάλα: Οδοιπορικό στο χώρο και το χρόνο της παλιάς πόλης», Έκδοση Δήμου Καβάλας, σελ.22
• Κωνσταντίνος Τσουρής, ΝΕΑΠΟΛΙΣ - ΧΡΙΣΤΟΥΠΟΛΙΣ - ΚΑΒΑΛΑ / ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ - ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ - ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΧΥΡΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΔΡΕΥΣΗ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ, τόμος 53 (1998), Μέρος Α’ - Μελέτες, Αθήνα 2002, σελ. 408-410