Κάστρο Ανθούσας ή Κάστρο του Αλή πασά

Πάνω από το χωριό Ανθούσα, ανάμεσα στα δημοτικά διαμερίσματα της Ανθούσας και της Αγιάς ένα περίοπτο ύψωμα φιλοξενεί το κάστρο της Ανθούσας-Αγιάς.
Χτίστηκε το 1814 από τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων με σκοπό να ελέγχει από εκεί την ανυπότακτη Πάργα, που λίγο μετά θα αγόραζε από τον βρετανό κυβερνήτη της Επτανήσου Μαίτλαντ.

Ιστορία

Το 1814, ο πασάς των Ιωαννίνων αποφάσισε να επικεντρωθεί στην κατάκτηση της Πάργας. Μετά την κατάλυση από τον Ναπολέοντα της Δημοκρατίας της Βενετίας, όλες οι ενετικές κτήσεις στην περιοχή είχαν στα χέρια του Αλή πασά εκτός από την Κέρκυρα και την Πάργα που έγιναν Γαλλικές. Με τη πτώση του Ναπολέοντα, ο Αλή πασάς θεώρησε ότι έφτασε η στιγμή να καταστρατηγήσει τις όποιες συμφωνίες μεταξύ Υψηλής Πύλης και Γάλλων και να επιτεθεί στην Πάργα παρόλο που την υπεράσπιζαν Γαλλικά στρατεύματα.

Στις 17 Φεβρουαρίου του 1814 ο στρατός του πασά επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στα περίχωρα της Πάργας και επιδόθηκε σε σφαγές, ειδικά στην Αγιά. Όμως δεν τόλμησε να επιτεθεί στην Πάργα. Αντ’ αυτού αποφασίστηκε πολιορκία της πόλης και επελέγη ο απότομος και ψηλός λόφος νότια από την Ανθούσα για την κατασκευή οχυρού με σκοπό την επιτήρηση και τον κανονιοβολισμό της Πάργας από εκεί.

Γενικά ο Αλή πασάς συνήθιζε να χτίζει μικρά οχυρά γύρω από τα σημεία που είχε βάλει στο μάτι. Το είχε κάνει στο Σούλι, στη Λευκάδα (με τα κάστρα Γρίβα και Πλαγιάς), αλλά και στην Παραμυθιά και στο Μαργαρίτι. Η χρήση αυτών των πολιορκητικών οχυρών ήταν περιορισμένη χρονικά και διαρκούσε μέχρι την κατάληψη του αντικειμενικού στόχου. Κάποια από αυτά, όπως της Ανθούσας, φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκαν και αργότερα δεχόμενα μεταγενέστερες επισκευές και γι’ αυτό διασώζονται.

Ο Αλή πασάς άρχισε την κατασκευή του κάστρου της Ανθούσας μέσα στο 1814 παρακάμπτοντας με διπλωματικούς ελιγμούς την αντίθεση του Γάλλου διοικητή Επτανήσου Danzelot (που είχε έδρα την Κέρκυρα).

Αρχιτέκτονας του κάστρου ήταν ο Ιταλός Don Santo di Monteleone που φαίνεται ότι ήταν αξιωματικός του στρατού του Αλή πασά και δεν πρέπει, εξ όσων γνωρίζουμε, να ξανάκτισε, πριν ή μετά, άλλο κάστρο. Έτσι εξηγείται η περίεργη σχεδίαση του κάστρου, η άνιση κατανομή της οχύρωσης, ο δυσανάλογος πύργος, η ασθενής προστασία κάποιων πλευρών, η λανθασμένη σχεδίαση τυφεκιοθυρίδων και κανονιοθυρίδων, η αλλοπρόσαλλη διαρρύθμιση χώρων, και τα στατικά προβλήματα.

Το κάστρο δεν αποδείχθηκε ιδιαίτερα χρήσιμο. Μέσα στην ίδια χρονιά, το 1814, οι Εγγλέζοι έγιναν κυρίαρχοι των Επτανήσων. Προφανώς αυτή η αλλαγή αποθάρρυνε οποιαδήποτε επιθετική πρωτοβουλία του πασά, ο οποίος τελικά, το 1819, αγόρασε την Πάργα από τους Βρετανούς έναντι 150.000 λιρών.

Η όλη προσπάθεια με την κατασκευή του κάστρου της Ανθούσας για την κατάληψη της Πάργας δεν αποδείχθηκε απλά μάταιη, αλλά -όπως και σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις- μοιάζει υπερβολική (overkill) και ίσως μπορεί να εξηγηθεί μόνο από τη μεγαλομανία και την εμμονική φύση του Αλή πασά.

To 1816 το κάστρο εμφάνισε σοβαρά στατικά προβλήματα και κινδύνευσε να καταρρεύσει οπότε έγιναν επειγόντως εργασίες ενίσχυσης και στήριξης της κατασκευής. Τότε πρέπει να πήρε την τελική του μορφή.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο πυρήνας της αμυντικής/επιθετικής δραστηριότητας του κάστρου είναι ένας ασυνήθιστα ογκώδης και ψηλός ορθογώνιος πύργος. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του φρουρίου, στην πιο απόκρημνη πλευρά του βράχου, ακριβώς απέναντι από το κάστρο της Πάργας από το οποίο η απόσταση είναι 3χλμ .

Οι εξωτερικές διαστάσεις του πύργου είναι 15✖25μ και φτάνει σε ύψος τα 15μ.

Το υπόλοιπο οχυρό έχει μικρότερο ύψος, το πολύ 10μ, και αποτελείται από ισχυρό οχυρωματικό περίβολο βόρεια, νοτιοανατολικά και νότια.

Η είσοδος βρίσκεται στη δυτική πλευρά που βλέπει προς την Αγιά. Η πλευρά αυτή έχει ύψος 5,4μ και προστατεύεται από δύο ισχυρούς γωνιακούς κυκλικούς πύργους που προεξέχουν 3μ από το τείχος.

Είναι ενδιαφέρον ότι η οχύρωση είναι ετεροβαρής. Στην ανατολική πλευρά, προς την Πάργα, η οχύρωση είναι ισχυρή, μεγάλου ύψους και σχεδιασμένη για να φέρει πυροβόλα αλλά και να αντέχει σε κανονιοβολισμός. Στην αντίθετη πλευρά, η οχύρωση είναι χαμηλή, μικρού πάχους και επιδέχεται μόνο πεζικάριους, όχι κανόνια.

Κατά μήκος του επάνω μέρους της δυτικής πλευρά υπάρχει φαρδύς διάδρομος πλάτους 2,5μ που προστατεύεται από χαμηλό παραπέτο όπου έχουν ανοιχτεί πολλές τυφεκιοθυρίδες. Ο διάδρομος ενώνει τους δύο γωνιακούς πύργους.

Η πύλη οδηγεί σε μικρή εσωτερική αυλή όπου υπάρχουν διάφορα διώροφα κτίρια. Επίσης υπάρχει ένα άνοιγμα που μέσα από ένα κεκλιμένο επίπεδο (ράμπα) οδηγεί στον επάνω όροφο. Στο ισόγειο υπήρχε και υδατοδεξαμενή με φρεάτιο.

Μέρος του συγκροτήματος καλυπτόταν με τετράρριχτη στέγη που δεν σώζεται.

Στη νότια πλευρά υπάρχει μια ακόμα μικρότερη εσωτερική αυλή η οποία περιφράσσεται από 3 πλευρές με τείχος πλάτους 2μ και από την οποία δίδεται πρόσβαση στον μεγάλο ανατολικό πύργο και στην πυριτιδαποθήκη του φρουρίου.

Το ισόγειο του μεγάλου πύργου είναι ένας ενιαίος χώρος με τρεις εισόδους και τρεις ζώνες. Το πάχος των τοιχωμάτων του πύργου είναι 4 μέτρα. Στην επάνω στάθμη υπάρχουν δύο θέσεις κανονιών σε κάθε πλευρά. Η απόσταση του πύργου από το κάστρο της Πάργας σε ευθεία γραμμή είναι 1200 μέτρα και εννοείται ότι ήταν εντός του βεληνεκούς των πυροβόλων των 10 λιβρών.

Η εξωτερική επιφάνεια του τείχους έχει κλίση 3% και ισχυρή θεμελίωση με σκάρπα στη βάση.

Παράλληλες Ιστορίες

Φαίνεται πως υπάρχει μια έντονη τοπική αντιπαράθεση μεταξύ των Δημοτικών διαμερισμάτων Ανθούσας και Αγιάς για το πατρονάρισμα του κάστρου. Τη διαμάχη φαίνεται να την κερδίζει η Ανθούσα που μάλλον δραστηριοποιείται πιο αποτελεσματικά στις προσπάθειες αξιοποίησης του κάστρου.

---

Πηγές

• Σμύρης, Γεώργιος, Το δίκτυο των οχυρώσεων στο Πασαλίκι των Ιωαννίνων: 1788 -1822 ιστορική - πολιτική - οικονομική και χωροταξική θεώρηση, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ). Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2000
• Allan Brooks, Castles of Northwest Greece: From the early Byzantine Period to the eve of the First World War, Aetos Press, 2013
• Βίντεο του Kostas Gertzos ΚΑΣΤΡΟ ΑΛΗ ΠΑΣΑ, ΑΝΘΟΥΣΑ ΠΑΡΓΑΣ (DRONE). ALI PASHA CASTLE AERIAL VIEW, PARGA, GREECE
• Bίντεο του χρήστη Amazing drone Flights Epirus-Greece Αλη Πασά Κάστρο ,Ανθούσα - Πτήση - Ali pasha castle Anthousa - drone flight