Φρούριο Στροβιλίου

Ελάχιστα ίχνη κάστρου σε κωνικό λόφο με την ονομασία Στροβίλι που εισχωρεί στη θάλασσα, βορειοδυτικά του όρμου της Σαγιάδας.

Στο Στροβίλι έχουν βρεθεί ίχνη αρχαίου οικισμού ενώ κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υπήρχε εκεί μικρός οχυρωμένος οικισμός. Η ύπαρξη του Βυζαντινού οικισμού δεν μαρτυρείται από ιστορικές πηγές, αλλά προκύπτει από τη μελέτη των λιγοστών ερειπίων στο λόφο. Η ίδρυσή του τοποθετείται χρονικά στον 6ο ή 7ο μ.Χ. αιώνα.

Πολύ αργότερα, το 1443 οι Ενετοί έχτισαν εκεί ένα δικό τους φρούριο, που χρησιμοποιήθηκε για μερικές δεκαετίες και καταστράφηκε ολοσχερώς όταν το πήραν οι Τούρκοι.

Το κάστρο χαρακτηρίζεται «Βυζαντινό» αλλά θα μπορούσαμε να το πούμε και «Ενετικό» μιας και οι Ενετοί ήταν εκείνοι που έχτισαν την πιο πρόσφατη οχύρωση. Το θέμα είναι ότι ουσιαστικά δεν σώζεται τίποτα που να προσδιορίζει με κατηγορηματικό τρόπο την ιστορική ταυτότητα του κάστρου. Οπότε μένουμε με τον χαρακτηρισμό «Βυζαντινό».

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Η θέση του λόφου εξασφαλίζει τον έλεγχο όλης της θαλάσσιας περιοχής βόρεια των εκβολών του Καλαμά και του θαλάσσιου περάσματος ανάμεσα στην Ήπειρο και την Κέρκυρα.

Επιπλέον το σημείο έχει πολύ καλή φυσική οχύρωση. Είναι δύσκολο να προσβληθεί από τη θάλασσα ενώ με τη στεριά το συνδέει ένα στενό πέρασμα.

Αυτά τα πλεονεκτήματα καθιστούν βέβαιη τη διαχρονική χρήση του χώρου.

Ιστορία

Δεν έχουμε καμιά ιδιαίτερη αναφορά από ιστορικές πηγές για το Στροβίλι πριν από τον 15ο αιώνα.

Η ιστορία του μεσαιωνικού οικισμού και του μικρού οχυρού συμβαδίζει με την ιστορία της ευρύτερης περιοχής που γνώρισε πολλές εισβολές και επιδρομές. Μετά τον 7ο αιώνα η παρουσία της Βυζαντινής εξουσίας δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρή, και κατά καιρούς είχαν επικρατήσει εκεί Σλάβοι, Βούλγαροι, Νορμανδοί κ.ά.

Μετά την άλωση του 1204 η περιοχή πέρασε στη δικαιοδοσία του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Το 1259, ο Δεσπότης της Ηπείρου Μιχαήλ Β’ Κομνηνός Δούκας πάντρεψε την κόρη του Ελένη με τον βασιλιά της Σικελίας Μανφρέδο Χοενστάουφεν και του έδωσε προίκα την Κέρκυρα και περιοχές στη Δυτική Ελλάδα συμπεριλαμβανομένης της λωρίδας της Σαγιάδας. Το 1268 τις περιοχές αυτές απέκτησε ο Κάρολος ο Ανδεγαυός (Charles d'Anjou) ο οποίος είχε νικήσει κατ’ εντολήν του Πάπα τον Μανφρέδο και έγινε ο ίδιος βασιλιάς της Σικελίας.

Το 1386 η Βενετία αγόρασε από τους Σικελούς την περιοχή (και την Κέρκυρα) και από το 1401 άρχισε μια γρήγορη ανάπτυξη καθώς οι Ενετοί αξιοποίησαν τις αλυκές. Τότε αναφέρεται για πρώτη φορά η ύπαρξη κώμης με την ονομασία Saiada-Σαγιάδα (που ήταν στην ενδοχώρα, λίγο πιο ανατολικά απ’ ό,τι σήμερα). Στη θέση της σημερινής Σαγιάδας οι Ενετοί δημιούργησαν για την εξυπηρέτηση των αλυκών ένα λιμάνι, το οποίο εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο σημαντικά λιμάνια των Βαλκανίων. Το μέρος πήρε την ονομασία La Bastia (=το φρούριο) λόγω της οχύρωσης που κατασκεύασαν οι Ενετοί, και αυτό υπήρξε η μεσαιωνική ονομασία της σημερινής Σαγιάδας.

Η κατάκτηση της Ηπείρου από τους Οθωμανούς ολοκληρώθηκε, ως γνωστόν, το 1430, αλλά οι Οθωμανοί στην αρχή απέφυγαν να τα βάλουν (και) με τους Ενετούς, και δεν επιτέθηκαν στις Ενετικές κτήσεις στην Ήπειρο. Η ισορροπία όμως ήταν εύθραυστη και στηριζόταν στο γεγονός ότι οι Ενετοί είχαν αποκλειστικά εμπορικές δραστηριότητες στη Θεσπρωτία χωρίς έντονη στρατιωτική παρουσία.

Το 1443 ο Αλβανός Σιμόν Ζενεβίσης έπεισε τους Ενετούς της Κέρκυρας να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή φρουρίου στο Στροβίλι. Έτσι αρχίζει η νεώτερη (και μάλλον σύντομη) ιστορία του φρουρίου.

Σημειωτέον ότι ο Σιμόν ήταν κάτοικος της Κέρκυρας, υπήκοος της Βενετίας και signore (ευγενής) ως εγγονός του περιβόητου πολέμαρχου Γκίνη Ζενεβίση ο οποίος υπήρξε άρχοντας του Αργυροκάστρου (και ο οποίος είχε αποπειραθεί με τη βοήθεια της Βενετίας να αποκτήσει τον έλεγχο του Δεσποτάτου της Ηπείρου, αλλά απέτυχε και κατέφυγε στην Κέρκυρα όπου πέθανε το 1418).

Φαίνεται ότι για να μη διαταραχθεί η ισορροπία δυνάμεων με τους Τούρκους, το φρούριο αρχικά δεν είχε ενετική φρουρά. Διοικητής του ήταν ο Ζενεβίσης, ο οποίος είχε διοριστεί στη θέση αυτή από τη Γερουσία της Βενετίας, αλλά έχοντας (προς τα έξω) το στάτους τοπικού άρχοντα για να υποβαθμιστεί το γεγονός η ίδια η Δημοκρατία της Γαληνοτάτης έφτιαξε καινούργιο κάστρο σε αμφισβητούμενη περιοχή. Ο Ζενεβίσης εκμεταλλεύτηκε αυτή τη διφορούμενη κατάσταση για να προωθήσει τα δικά του φιλόδοξα σχέδια και να ανεξαρτητοποιηθεί.

Έτσι το 1455 ήρθε σε συνεννόηση με τους Αραγωνέζους του βασιλείου της Νάπολης και επέτρεψε την εγκατάσταση στο κάστρο Αραγωνέζικης φρουράς υπό το πρόσχημα της ευρύτερης συμμαχίας για την αντιμετώπιση της Τουρκικής απειλής. Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι εκείνη την εποχή ήταν το αποκορύφωμα του αγώνα του Σκεντέρμπεη εναντίον των Τούρκων. Ο βασικός σύμμαχος του Σκεντέρμπεη ήταν ο βασιλιάς Αλφόνσος Ε’ της Νάπολης και το γεγονός αυτό πρέπει να επηρέασε τον Ζενεβίση στη μεταστροφή του υπέρ των Αραγωνέζων.

Οι Ενετοί της Κέρκυρας έγιναν έξω φρενών από αυτήν την εξέλιξη και προσπάθησαν να ανακτήσουν τον έλεγχο του κάστρου ασκώντας διπλωματικές πιέσεις. Έξω φρενών έγιναν και οι Τούρκοι. Όμως ο Ζενεβίσης δεν πτοήθηκε, και δήλωσε υποτελής του Βασιλείου της Νάπολης. Σαν να μην έφτανε αυτό, έχοντας τον αέρα του εκπροσώπου των Αραγονέζων, τον Νοέμβριο του 1456 μαζί με το γιο του προσπάθησε να καταλάβει το γειτονικό Βουθρωτό (στη σημερινή Αλβανία). Δεν το πέτυχε, αλλά οι Βενετοί αναγκάστηκαν να ενισχύσουν τη φρουρά εκεί.

Φαίνεται ότι οι Ενετοί δίσταζαν να αντιμετωπίσουν με πιο αποφασιστικό τρόπο τον Αλβανό, αφενός επειδή ήθελαν να αποφύγουν στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ήπειρο κάτι που θα ερέθιζε τους Τούρκους (που περίμεναν μια τέτοια αφορμή) και αφετέρου δεν ήθελαν να έρθουν σε ευθεία σύγκρουση με το βασίλειο της Νάπολης, για λογαριασμό του οποίου πλέον ενεργούσε ο Ζενεβίσης.

Όμως εκείνη την εποχή σημειώθηκαν και άλλες εξελίξεις εκεί γύρω: οι Τούρκοι μπόρεσαν να καταλάβουν και να καταστρέψουν δύο κάστρα στη βόρεια Αλβανία που ο Σκεντέρμπεης είχε παραχωρήσει στους Αραγωνέζους της Νάπολης. Αυτό σήμαινε ότι οι Αραγωνέζοι, πρώτον, δεν είχαν τη στρατιωτική ισχύ για να σταματήσουν τους Τούρκους και, δεύτερον, δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσουν την διπλωματική προστασία που παρείχαν οι Ενετοί. Ο Ζενεβίσης κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να στηριχτεί στους Αραγωνέζους. Έτσι έκανε νέα στροφή, έδιωξε την Αραγωνέζικη φρουρά από το Στροβίλι και το 1457 επαναπροσέγγισε τον Ενετό βάιλο στην Κέρκυρα και προσφέρθηκε να παραδώσει το κάστρο στους Ενετούς.

Έτσι το 1458 το κάστρο επιστράφηκε στους Ενετούς με κάθε επισημότητα, μετά από μια συμφωνία που υπογράφηκε στην εκκλησία του Αγίου Μάρκου της Κέρκυρας. Ο Ζενεβίσης αποδείχτηκε πολύ σκληρός διαπραγματευτής. Παρέμεινε διοικητής του κάστρου και φοροεισπράκτορας της Σαγιάδας με αμοιβή 250 υπέρπυρα το χρόνο που σύντομα τα επαναδιαπραγματεύτηκε απευθείας με τη Γερουσία της Βενετίας για να φθάσει στο υπέρογκο ποσό των 1000 υπέρπυρων το χρόνο!

Από όλα αυτά φαίνεται ότι το κάστρο εθεωρείτο πολύ σημαντικό από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.

Με βάση τη συμφωνία, στο Στροβίλι εγκαταστάθηκε για πρώτη φορά Ενετική φρουρά. Όμως οι Τούρκοι αντέδρασαν με σφοδρότητα. Οι δωροδοκίες και οι διπλωματικές κινήσεις των Ενετών για να κρατήσουν το Στροβίλι δεν είχαν αποτέλεσμα, γιατί το θέμα είχε πάρει διαστάσεις και έχοντας σοβαρά προβλήματα με τον Σκεντέρμπεη, οι Τούρκοι δεν ήθελαν περισσότερες εκκρεμότητες. Έτσι οι Ενετοί υποχρεώθηκαν το 1459 να παραδώσουν το φρούριο του Στροβιλίου στους Τούρκους. Δεν ξέρουμε τι απέγινε ο Ζανεβίσης αλλά είναι πιθανό να παρέμεινε για λίγο διοικητής του κάστρου και ως υποτελής των Οθωμανών, καθώς υπάρχει αναφορά που τον εμφανίζει ως άρχοντα στο Στροβίλι μέχρι το 1461 ! (Αν κρίνουμε από την προϊστορία του ανδρός, δεν αποκλείεται να είναι αυτός που είχε πρωτοστατήσει στην αναίμακτη παράδοση στους Τούρκους.)

Το 1463 ξέσπασε ο πρώτος Ενετοτουρκικός πόλεμος. Τότε οι Τούρκοι πρέπει να κατέλαβαν και την La Bastia και να απέκτησαν τον πλήρη έλεγχο της περιοχής Σαγιάδας. Το 1473 ο στρατιώτης (stradioti) Ιωάννης Βλάσσης, ενεργώντας αυτοβούλως, και με τη συνεργασία δύο χριστιανών από μέσα, εισέβαλε κρυφά στο κάστρο με δεκαοχτώ άντρες και εξόντωσε την τούρκικη φρουρά. Μετά παρέδωσε το Στροβίλι στη Βενετική Γερουσία που τον αντάμειψε πλουσιοπάροχα και τον διόρισε διοικητή του κάστρου. Στη συνέχεια ο Βλάσσης επιτέθηκε και κατέλαβε το κάστρο της Bastia.

Όμως το 1479 ο Ενετοτουρκικός πόλεμος τελείωσε. Με βάση τη συμφωνία που έγινε, οι Ενετοί έπρεπε να παραδώσουν το Στροβίλι και την Bastia. O τελευταίος διοικητής του κάστρου ήταν ο Πέτρος Σαγρέδος (Piero Sagredo), o οποίος αφού μετέφερε ανθρώπους, όπλα και πυρομαχικά στην Κέρκυρα, κατέστρεψε το κάστρο. Η καταστροφή έγινε με τέτοιο μεθοδικό και αποτελεσματικό τρόπο, που δεν έμεινε απολύτως τίποτα που να θυμίζει κάστρο!

Η καταστροφή έγινε προφανώς για να μη πέσει το Στροβίλι στα χέρια των Τούρκων. Η παρουσία Οθωμανικού φρουρίου σε αυτό το σημείο θα ήταν σοβαρή απειλή για την Κέρκυρα και για τον διάπλου των βενετσιάνικων πλοίων.

Για την ιστορία, ο επικεφαλής των Τούρκων που ανακατέλαβε την περιοχή ήταν ο Γκεντίκ Αχμέτ πασάς ο οποίος κατά παράβαση της συμφωνίας με τους Ενετούς έκαψε την La Bastia και μάλλον τότε καταστράφηκε και η οχύρωσή της από την οποία δεν έχει μείνει κανένα ίχνος.

Πάντως, το Στροβίλι και το κάστρο του (και η La Bastia) απεικονίζονται σε ενετικό χάρτη του 1688 του Olfert Dapper! (βλ. την ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ πιο πάνω ). Αυτό είναι κάπως παράξενο δοθέντος ότι το κάστρο καταστράφηκε το 1479. Μια εξήγηση είναι ότι ο χαρτογράφος ξεπατίκωσε παλιότερους χάρτες (συνέβαινε συχνά). Μια άλλη λιγότερο πιθανή εξήγηση είναι ότι ίσως το κάστρο, τελικά, μπορεί να καταστράφηκε πολύ αργότερα...

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Στην κορυφή του λόφου υπάρχουν εκτεταμένοι λιθοσωροί και ελάχιστα κατάλοιπα ενός κεντρικού πύργου. Επίσης σώζονται κομμάτια τοίχων από αργολιθοδομή και συνδετικό υλικό. Στις πλαγιές του λόφου υπάρχει άφθονο διάσπαρτο οικοδομικό υλικό, λείψανα κτιρίων, ενώ έχουν εντοπισθεί και κιβωτιόσχημοι τάφοι.

Φαίνεται πως υπήρχαν δύο πύλες προς τη μεριά της θάλασσας. Εκτός των τειχών του κάστρου βρίσκουμε θεμέλια οικιών και τα ερείπια μιας εκκλησίας (του Αϊ-Γιώργη, υποτίθεται) που είναι το κτίσμα που σώζεται στο μεγαλύτερο σχετικά ύψος.

Πηγές

    Μιχάλης Πασιάκος, Ιστοσελίδα La Bastia , ετικέτα Στροβίλι