Ψάχνοντας το «λουλούδι του Δαρβίνου» στην Ελλάδα και σ’ όλη την Ευρώπη

 Ψάχνοντας το «λουλούδι του Δαρβίνου» στην Ελλάδα και σ’ όλη την Ευρώπη

Στην μεγαλύτερη πανευρωπαϊκή εκστρατεία παρατήρησης στο φυσικό περιβάλλον που φέρει τον τίτλο «Αναζητώντας κίτρινες πρίμουλες», συμμετέχουν αυτήν την περίοδο χιλιάδες φυσιολάτρες, επιστήμονες και παρατηρητές από 25 χώρες , συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.

Η μοναδική στα ευρωπαικά χρονικά κοινή προσπάθεια για το ανοιξιάτικο λουλούδι της κίτρινης πρίμουλας (Primula veris) ,γνωστή και ως «λουλούδι του Δαρβίνου» που στην Ελλάδα φυτρώνει σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές της ηπειρωτικής χώρας, έχει ξεκινήσει το 2019 από τον ευρωπαϊκό βορρά (την Εσθονία) κι έχει εξαπλωθεί στην Δυτική, Κεντρική και Νότια Ευρώπη.

Μια μεγάλη ομάδα Ευρωπαίων επιστημόνων που έχουν αναλάβει το έργο του συντονισμού φορέων και πολιτών για την αναζήτηση της κίτρινης πρίμουλας και της συγκέντρωσης των στοιχείων παρατήρησης που θα προκύψουν, απευθύνει αυτήν την άνοιξη ανοιχτό κάλεσμα σε όσους θέλουν να συμμετάσχουν εθελοντικά στην όλη προσπάθεια.

Αναζητώντας τις πρίμουλες στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, η σχετική ιστοσελίδα https://nurmenukk.ee/el, για τους εθελοντές του «Αναζητάμε πρίμουλες» βρίσκεται εδώ και λίγες ημέρες στον...αέρα του διαδικτύου και των social media με ευθύνη του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού (ΕΛΓΟ) «Δήμητρα» που είναι κι ο βασικός εταίρος για τη χώρα μας στην ευρωπαϊκή εκστρατεία.

Οι ειδικοί αναμένουν πολλές απαντήσεις από το «λουλούδι του Δαρβίνου» καθώς θεωρείται δείκτης για τις αλλαγές που συντελούνται, συμπεριλαμβανομένων και των ανθρώπινων παρεμβάσεων στο φυσικό περιβάλλον. Ο ίδιος ο Κάρολος Δαρβίνος ο δημιουργός της θεωρίας της εξέλιξης ενδιαφερόταν έντονα για τις πρίμουλες και η παρούσα έρευνα δεν απέχει απο το δικό του πνεύμα περί της εξέλιξης. «Μελετώντας τις πρίμουλες ως ένα χαρακτηριστικό φυτό των λιβαδιών, όχι μόνο ελπίζουμε να αποκτήσουμε γνώσεις για αυτό το είδος, αλλά και να βελτιωθεί η κατανόηση για την κατάσταση και για άλλα παρόμοια είδη» επισημαίνει το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης του ΕΛΓΟ.

Η κίτρινη πρίμουλα , τα ποντίκια εργαστηρίου, η μύγα των φρούτων (δροσόφιλα) και η ζύμη αρτοποιίας συμπεριλαμβάνονται στους πρότυπους οργανισμούς (οργανισμοί-μοντέλα) που μελετώνται συνηθέστερα.

«Η Primula veris χρησιμεύει σχεδόν ως πρότυπο είδος στις μελέτες μας» επισημαίνει ο ερευνητής του ΕΛΓΟ «Δήμητρα» Νίκος Κρίγκας επιστημονικός υπεύθυνος για την Ελλάδα και την εκστρατεία παρατήρησης και συγκέντρωσης στοιχείων που είναι σε εξέλιξη.

Οι πληροφορίες που συλλέγονται ομαδικά βοηθούν στην απόκτηση γνώσης για την ευημερία της πρίμουλας και άλλων φυτών των βοσκοτόπων και λιβαδιών. Με τη βοήθεια αυτών των πληροφοριών μπορούμε να αξιολογήσουμε την επίδραση της αλλαγής του τοπίου σε ορισμένες σημαντικές πτυχές της βιοποικιλότητας. Συγκεκριμένα, οι κίτρινες πρίμουλες μπορούν να υποδείξουν εάν οι οικότοποι και τα ενδιαιτήματά τους ευημερούν ή έχουν αρχίσει να επιδεινώνονται» λέει ο κ Κρίγκας.

Η ιδέα μιας μαζικής παρατήρησης λουλουδιών της κίτρινης πρίμουλας προέρχεται από την- προ διετίας- δημοφιλή εξόρμηση χιλιάδων Εσθονών, επιστημόνων και φυσιολατρών στην ύπαιθρο της χώρα τους. Εξέτασαν προσεκτικά τα άνθη από 200.000 κίτρινες πρίμουλες και με τις παρατηρήσεις τους εντόπισαν νέα στοιχεία τόσο για την εφαρμοσμένη όσο και για τη βασική βιολογική έρευνα.

Στην Εσθονία και φέτος «πολλές οικογένειες και παιδιά συμμετέχουν σ’ αυτήν την απλή ιδέα. Άλλωστε όπως σημειώνουν οι επιστήμονες του Εσθονικού Πανεπιστημίου (Tartu University Intsitute and Earth Sciences) με τους οποίους συνεργάζεται το ελληνικό ινστιτούτο «κατά την διάρκεια της πανδημίας ένας περίπατος στη φύση αποτελεί μια ιδιαίτερα ψυχαγωγική δραστηριότητα κι αποτελεί ευχάριστη διέξοδο .Οι άνθρωποι εντοπίζουν την κίτρινη πρίμουλα κοιτάζουν μέσα στο λουλούδι και στέλνουν μηνύματα και μερικές φωτογραφίες μέσω της ιστοσελίδας www.cowslip.science στους ερευνητές. Αφού τελειώσει η περίοδος άνθισης οι επιστήμονες αναλύουν τα δεδομένα των πολιτών -επιστημόνων και παρέχουν σχόλια σχετικά με τα ευρήματα σε όλους τους συμμετέχοντες.

«Τι πιο διασκεδαστικό να κοιτάξετε προσεκτικά ένα λουλούδι κάνοντας επιστήμη των πολιτών;» αναφέρει η δρ Tσίπε Άαβικ επικεφαλής της πανευρωπαϊκής εκστρατείας. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα χαρακτηρίζονται εκπληκτικά κι σύμφωνα με την κ Άαβικ «έδειξαν ξεκάθαρα πως όλοι οι άνθρωποι μπορούν να συνεισφέρουν αποτελεσματικά στη βασική επιστήμη».

Οι Εσθονοί στόχευσαν να εξετάσουν εάν η δραστική αλλαγή του τοπίου όπως είναι η απώλεια των παραδοσιακών λιβαδιών έχει οδηγήσει σε αποκλίσεις στη φυσική ισορροπία των τύπων της κίτρινης πρίμουλας. Τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν αποκάλυψαν μία συστηματική κυριαρχία των τύπων ανθέων με μικρόστυλο ύπερο(τύπος S) έναντι των ανθέων με μακρόστυλο ύπερο. Βρέθηκε επίσης ότι οι συχνότητες των τύπων ανθέων ήταν πιο πιθανό να αποκλίνουν ειδικά σε μικρότερους πληθυσμούς .Οι αποκλίσεις αυτές ήταν εντονότερες σε συστήματα με υψηλότερη πυκνότητα ανθρώπινου πληθυσμού».

Οι ίδιοι, έκριναν ότι τα ευρήματα θα πρέπει να εξεταστούν περαιτέρω κι έτσι άνθισε η ιδέα της πανευρωπαϊκής εκστρατείας. Επιστήμονες,οικολόγοι και φυσιολάτρες αποφάσισαν να δικτυωθούν και να συλλέξουν δεδομένα απ όλη την Ευρώπη , εφαρμόζοντας την ίδια επιτυχημένη προσέγγιση της επιστήμης των πολιτών. Γι αυτό το λόγο σχεδιάστηκε και η ειδική διαδικτυακή πλατφόρμα που διευκολύνει την μεταφόρτωση πρωτογενών δεδομένων.

Από την Σουηδία έως την Πίνδο

Παρ όλο που οι πρώτες ανακαλύψεις σχετικά με τους τύπους των ανθέων της κίτρινης πρίμουλας έγιναν από το Δαρβίνο πριν από 150 χρόνια ,τα δεδομένα που έχουν αποκτηθεί κατά την διάρκεια της εκστρατείας και των παρατηρήσεων από εθελοντές σε διάφορες χώρες «βοηθούν να προσθέσουμε νέες πτυχές σε αυτό το συναρπαστικό θέμα που έχει τόσο μακρόχρονη ιστορία» επισημαίνει η ομάδα των επιστημόνων. Στην εκστρατεία παρατήρησης αυτοφυών πληθυσμών κίτρινης πρίμουλας συμμετέχουν φέτος εθελοντικά φυσιολάτρες και από Γερμανία, Ην. Βασίλειο, Ελβετία, Σλοβενία, Σλοβακία, Κροατία, Βουλγαρία, Σουηδία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Πολωνία,Ρωσία, Δανία, Φινλανδία, Ουγγαρία,Ουκρανία,Βόρεια Μακεδονία, Βέλγιο,Κάτω χώρες, Τσεχία.

«Αν καταφέρουμε στις διαφορετικές χώρες να κινητοποιήσουμε έστω και λίγες οικογένειες ,φίλους και παρέες ή κάποια σχολεία ,τοπικούς συλλόγους ή μέλη φυσιολατρικών ομάδων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης το ερευνητικό αποτέλεσμα των πολιτών της κάθε χώρας αναμένεται να είναι ιδιαίτερα συναρπαστικό για τον καθένα ξεχωριστά όσο και σε ερευνητικό επίπεδο επισημαίνει ο κ Κρίγκας.

«Όλοι οι πολίτες»- προσθέτει ο ίδιος- «μπορούν να συμμετέχουν. Ακόμη και μικρά παιδιά με τους γονείς τους. Για παράδειγμα η κόρη μου είναι 9 χρονών και συνεπαρμένη από τον ερευνητικό χαρακτήρα που ανακαλύπτει με βιωματικό τρόπο δεν κουράζεται να ψάχνει για ώρες κίτρινες πρίμουλες στα λιβάδια και τα ανοίγματσα των δασών».

Η κίτρινη πρίμουλα (Primula veris) είναι ένας από τους προάγγελους της άνοιξης καθώς ανθίζει πρώτη απ όλα τα λουλούδια (εξ ου και το primus). Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας ονομάζεται και Πασχαλούδα επειδή ανθίζει κοντά στο Πάσχα. Φυτρώνει σε υψόμετρα από 500-2000 ή και 2300 μέτρα και η ανθοφορία μπορεί να διαρκεί ως τον Ιούνιο. Είναι ένα πολυετές φυτό που σημαίνει ότι το ίδιο φυτό μεγαλώνει και ανθίζει στο ίδιο σημείο για πολλά χρόνια. Παρά τα όσα έχουν γραφτεί κατα καιρούς περί σπανιότητας, είναι αρκετά κοινή στην Ευρώπη και αποτελεί είδος «Ελάχιστης ανησυχίας» ως προς τον κίνδυνο εξαφάνισής της. Συγγενή είδη που μπορεί να μπερδέψει κανείς με την κίτρινη («αληθινή» πρίμουλα) είναι το δακράκι (Primula elatior) και η κοινή (κοντή) πρίμουλα (Primula vulgaris). Τα είδη του γένους Primula μπορούν επίσης να υβριδίζουν εύκολα μεταξύ τους «γι αυτό βεβαιωθείτε ότι βρίσκετε τις κίτρινες πρίμουλες όσο κάνετε την παρατήρηση!» λέει ο κ Κρίγκας. Αυτοφυείς πληθυσμοί κίτρινης πρίμουλας υπάρχουν σε πολλά βουνά της Στερεάς Ελλάδας (π.χ. Γκιώνα, Βαρδούσια, Οίτη, Οξιά, Καλιακούδα, Τυμφρηστός  κ.ά.), της νότιας Πίνδου (π.χ. Βουτσικάκι, Τζουμέρκα, Καταραχιάς, Περιστέρι, Τόμαρος κ.ά.), της βόρειας Πίνδου (Ζυγός, Κατάρα, Τύμφη, Σμόλικας, Γράμμος κ.ά.), της ανατολικοκεντρικής Ελλάδας (Όσσα-Κίσαβος, Όλυμπος,Βέρμιο, Πιέρια, Βόρας, Τζένα, Πάικο κ.ά.), της βορειοανατολικής Ελλάδας (π.χ. Χορτιάτης, Παγγαίο, Φαλακρό, Άθωνας, Χολομώντας, Υψάριο Θάσου κ.ά.).

Θαν. Τσίγγανας/ Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ