Προμαχώνας Λιθαρίτσια

Το φρούριο «Λιθαρίτσια» είναι κτισμένο στον ομώνυμο βραχώδη χαμηλό λόφο, που βρίσκεται σε μικρή απόσταση νοτιοδυτικά από το Κάστρο, στο κέντρο της πόλεως των Ιωαννίνων. Ο ρόλος του ήταν σημαντικός καθώς αποτελούσε ισχυρό προμαχώνα του κυρίως κάστρου.

Ιστορία

Το εντυπωσιακό αυτό έργο, δείγμα της ύστερης οθωμανικής οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, κτίστηκε από τον Αλή πασά γύρω στα 1800 πάνω σε παλιότερο κάστρο του Νορμανδού Βοημούνδου.

Ο Προμαχώνας, σε συνδυασμό με μία σειρά άλλων οχυρώσεων που είχαν κατασκευασθεί στα βραχώδη υψώματα ανάμεσα στο λόφο και στο Κάστρο, αποτέλεσαν ένα προστατευτικό κλοιό μπροστά από το Κάστρο της πόλης, μια πρώτη γραμμή άμυνας κατά οποιουδήποτε, που ενδεχομένως θα επιδίωκε να προωθηθεί προς τα τείχη. Σύμφωνα με χάρτη της πόλης των Ιωαννίνων που σχεδίασε κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα ο Γάλλος γεωγράφος Barbie du Bocage, σκεπαστός δρόμος με σκαλοπάτια ξεκινούσε από τον Προμαχώνα στα Λιθαρίτσια και κατέληγε στη γέφυρα, που οδηγούσε επάνω από την τάφρο στον νοτιοδυτικό προμαχώνα του Κάστρου, εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο την επικοινωνία των δύο οχυρών θέσεων.

Στην κορυφή του λόφου, πάνω από τον προμαχώνα, ο Αλή πασάς έκτισε, το 1805, μεγάλο σεράι, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Freywald, τον οποίο κάλεσε από τη Βιέννη με τη μεσολάβηση του γιαννιώτη Σταύρου Ιωάννου, πατέρα του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Σταύρου.
Κοντά στο σεράι αυτό, έκτισε και άλλα δύο μέγαρα για τους γιους του.

Το σεράι του Αλή πασά και τα παλάτια του Μουχτάρ και του Βελή καταστράφηκαν από πυρκαγιά το 1820, κατά την πολιορκία της πόλης από τα σουλτανικά στρατεύματα. Κατά τη διάρκεια αυτής της πολιορκίας υπέστη σοβαρές ζημιές και ο ογκώδης Προμαχώνας που προστάτευε το λόφο.

Το 1869, ο νομάρχης του βιλαετίου Ιωαννίνων Αχμέτ Ρασίμ Πασάς, στο πλαίσιο των πολλών αλλαγών και αναβαθμίσεων που επιχείρησε στο κέντρο της πόλης των Ιωαννίνων, επισκεύασε το παλιό σεράι και το μετέτρεψε σε στρατώνα. Ο στρατώνας υπήρχε σε αυτή τη θέση μέχρι τη δεκαετία του 1960.
Ο ιδρυτής της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών Κωνσταντίνος Φρόντζος προέβη σε αναστήλωση του συγκροτήματος που λειτουργεί σήμερα σαν κέντρο αναψυχής.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Στην κάτοψη ο Προμαχώνας στα Λιθαρίτσια έχει σχήμα περίπου τριγωνικό, αλλά η ανατολική και η δυτική πλευρά του αναλύονται σε ανάπτυγμα τεθλασμένης γραμμής.

Ο Προμαχώνας διαρθρώνεται σε πολλά επίπεδα. Στο ανώτερο τμήμα των παραπέτων ήταν εφοδιασμένος με κανόνια, ενώ στο κατώτερο υπήρχαν πυροβολεία. Υπόγεια με ισχυρή θολωτή οροφή συμπλήρωναν την αμυντικότητα του Προμαχώνα.

Η τοιχοποιία του οχυρού είναι από ισχυρή αργολιθοδομή.

Σημερινή Κατάσταση

Το συγκρότημα (φρούριο-σεράγια) έχει αναστηλωθεί, αλλά από τον παλαιό προμαχώνα σήμερα σώζεται μόνο η βάση του και μέρος από τα τείχη.

---

Πηγές

• Σωτήριος Χαραλάμπους, Προμαχώνας Λιθαρίτσια, Μνημεία των Ιωαννίνων, σ. 109-110