Κάστρο Κόνιτσας ή Κάστρο Αγίας Βαρβάρας

 Λιγοστά ερείπια οχύρωσης λίγο έξω από την Κόνιτσα. Για την επίσκεψη του απαιτείται ανηφορική πεζοπορική διαδρομή 45 λεπτών περίπου.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το κάστρο βρίσκεται σε ύψωμα στο δυτικό άκρο του ορεινού όγκου της Τραπεζίτσας, νοτιοανατολικά από την πόλη της Κόνιτσας, στη βόρεια πλευρά του φαραγγιού του ποταμού Αώου.
Επιτηρούσε την είσοδο στο φαράγγι του Αώου.

Βρίσκεται κοντά στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας και γι’ αυτό το κάστρο λέγεται και «κάστρο της Αγίας Βαρβάρας».

Ιστορία

Η χρονολόγηση του κάστρου της Κόνιτσας δεν είναι ακριβώς γνωστή.

Το κάστρο (και η Κόνιτσα) αναφέρεται για πρώτη φορά στο Χρονικό των Ιωαννίνων το οποίο γράφτηκε περί το 1380. Σύμφωνα με το Χρονικό αυτό, το κάστρο χτίστηκε από τον Δεσπότη των Ιωαννίνων Θωμά Β’ Πρελούμπο για την αντιμετώπιση Αλβανικών επιδρομών.

Ο Θωμάς Πρελούμπος ή Πρελούμποβιτς ήταν Σέρβος και υπήρξε Δεσπότης της Ηπείρου, με έδρα τα Ιωάννινα, από το 1366 ως τον θάνατό του το 1384. Την περίοδο αυτή η περιοχή ανήκε στους Σέρβους υπό την τυπική επικυριαρχία του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Κατά την ηγεμονία του Πρελούμπου, που περιγράφεται με μελανά χρώματα στο Χρονικό των Ιωαννίνων, σημειώθηκαν σφοδρές συγκρούσεις με Αλβανούς πολέμαρχους που προσπαθούσαν να επανακτήσουν προνόμια και περιοχές που είχαν παραχωρηθεί σε αυτούς από παλαιότερους δεσπότες της Ηπείρου.

Πάντως ο Πρελούμπος δεν πρέπει να είναι ο κτήτορας του κάστρου. Θεωρείται πιθανότερο το κάστρο να κατασκευάστηκε ή ανακατασκευάστηκε περί το 1319 όταν για μια σύντομη περίοδο (1318-1339) οι Βυζαντινοί είχαν γίνει κυρίαρχοι του Δεσποτάτου της Ηπείρου.

Δεν αποκλείεται το αρχικό κάστρο να υπήρχε από πολύ παλιότερα. Πιθανολογείται ότι ίσως να ήταν ένα από τα πολλά κάστρα που είχαν κτιστεί τον 6ο αιώνα επί Ιουστινιανού. Αυτή η υπόθεση πάντως δεν υποστηρίζεται από ευρήματα στο χώρο.

Οι Τούρκοι κατέλαβαν την περιοχή το 1431 και αρχικά χρησιμοποίησαν το κάστρο το οποίο εγκαταλείφθηκε (ή καταστράφηκε) αργότερα -άγνωστο πότε ακριβώς.

Είναι ενδιαφέρον ότι το κάστρο αναφέρεται κατά κόρον από τουριστικούς οδηγούς και τοπικές ιστοσελίδες ως «ενετικό». Ο χαρακτηρισμός αυτός δεν φαίνεται να έχει κάποια βάση. Οι Ενετοί εξ όσων γνωρίζουμε δεν πέρασαν ποτέ από εκείνα τα μέρη.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο βρίσκεται σε ερειπιώδη κατάσταση και σώζονται ελάχιστα υπολείμματα.

Συγκεκριμένα σώζεται ένα μικρό τμήμα του τείχους στη νότια πλευρά (προς τον Αώο) ύψους περίπου 2,5 μέτρων και μήκους 6 μέτρων. Στη βόρεια πλευρά σώζονται κάποια άλλα λείψανα της οχύρωσης που φαίνεται να είναι τα θεμέλια ενός τετράγωνου πύργου. Λίγο δυτικότερα από αυτόν τον «πύργο», προς την πλευρά της Κόνιτσας, υπάρχουν τα υπολείμματα ενός άλλου μικρού τμήματος του τείχους.

Η σημερινή έκταση του κάστρου είναι πολύ μικρή. Το μέγιστο πλάτος είναι περίπου 10 μέτρα και το μήκος περί τα 40 μέτρα.

Όμως υπάρχουν αρκετά κατάλοιπα της οχύρωσης χαμηλότερα στις πλαγιές του λόφου, προς τον Αώο, που κρύβονται από την πυκνή βλάστηση. Ανάμεσά τους διακρίνεται ένα μεγάλο σχετικό τμήμα του τείχους, περί τα 100 μέτρα κάτω και νοτιοδυτικά από το κάστρο, που φαίνεται να έχει αποκολληθεί από ψηλότερο σημείο.
Αυτό δημιουργεί την υποψία ότι το κάστρο ήταν αρχικά μεγαλύτερο, αλλά καταστράφηκε από σεισμούς ή κατολισθήσεις με αποτέλεσμα τμήματά του να κατακρημνιστούν χαμηλότερα. Η σαθρότητα του εδάφους στην περιοχή είναι εμφανής και από το περίεργο σχήμα γειτονικών βράχων της Τραπεζίτσας (θυμίζουν μικρά Μετέωρα).