Κάστρο στα Πέντε Πηγάδια

Μικρό, αλλά επιβλητικό φρούριο των αρχών του 19ου αιώνα στην περιοχή Κλεισούρα του νομού Πρεβέζης.

Στην πραγματικότητα υπάρχουν δύο φρούρια σε αυτό το σημείο: ένα παλιό και ένα σχετικά πιο καινούργιο, που παρουσιάζεται σε αυτή τη σελίδα. Το παλιό δεν είναι πολύ παλιότερο, είναι και αυτό τούρκικο, αλλά δεδομένου ότι είναι εντελώς ερείπιο και ουσιαστικά στην ίδια θέση, δεν παρουσιάζεται ξεχωριστά.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το κάστρο ήταν σε στρατηγική τοποθεσία, στα μέσα της διαδρομής Ιωαννίνων-Άρτας, σε θέση που ο Μακρυγιάννης την περιγράφει «δυνατή και αναγκαία».

Το σημείο βρίσκεται πολύ κοντά στην Ιονία οδό.

Ιστορία

Στα Πέντε Πηγάδια προϋπήρχε ένα μικρό τετράγωνο οχυρό που είχε χτίσει ο πασάς του Βερατίου και δερβέναγας Ηπείρου Κουρτ Αχμέτ πασάς, το 1760. Ο Γάλλος περιηγητής (και αργότερα πρόξενος στην αυλή του Αλή πασά) Pouqueville μας πληροφορεί ότι όταν αυτός πέρασε από εκεί, περί το 1800, εκείνο το οχυρό ήταν ήδη παλιό και σχεδόν κατεστραμμένο, αν και σε πολύ καλή θέση.

Το καινούργιο φρούριο κτίστηκε λίγο μετά το 1805,σε μικρή απόσταση από το παλιό, από τον Αλή πασά, ο οποίος στις αρχές του 19ου αιώνα επισκεύαζε και κατασκεύαζε κάστρα σε όλη την επικράτειά του με τη βοήθεια Γάλλων μηχανικών εφαρμόζοντας την τελευταία λέξη της οχυρωματικής τεχνολογίας.

Ο στρατηγός Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του κάνει μια σύντομη περιγραφή: «Είναι σαν κάστρο, ήταν χάνι και το ‘φκειασαν οι Τούρκοι σαν κάστρο». Η περιγραφή είναι λίγο απαξιωτική τόσο για το παλιό οχυρό που δεν ήταν απλά «χάνι» όσο και για το καινούργιο που δεν ήταν απλά «σαν κάστρο».

Στο σημείο έγιναν δύο σημαντικές μάχες της νεότερης ελληνικής ιστορίας:

Τον Οκτώβριο του 1821 έγινε νικηφόρα μάχη του Μακρυγιάννη εναντίον των δυνάμεων του Χουρσίτ Πασά (βλ. παρακάτω).
Στους Βαλκανικούς πολέμους, 23 με 30 Οκτωβρίου 1912, κατά την προέλαση του Ελληνικού Στρατού προς τα Γιάννενα, διεξήχθη μάχη στην περιοχή, μετά από την οποία οι αντίπαλες δυνάμεις σταθεροποίησαν για λίγο τις θέσεις τους. Η επόμενη εξέλιξη ήταν η μάχη του Μπιζανίου το Φεβρουάριο του 1913.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο έχει χτιστεί με βάση το Γαλλικής επινοήσεως «πολυγωνικό σύστημα», που φαίνεται πως ήταν η τελευταία λέξη της οχυρωματικής τεχνικής στις αρχές του 19ου αιώνα.
Η βασική ιδέα ήταν η κατασκευή πολλών μικρών φρουρίων (πολυγωνικού σχήματος) σε μικρή απόσταση το ένα από το άλλο με σκοπό την αλληλοκάλυψη και την αποτελεσματική άμυνα μιας ευρύτερης περιοχής.

Το οχυρό στα Πέντε Πηγάδια είναι ένα σχετικά μικρό φρούριο με αρκετά ασυνήθιστη σχεδίαση. Παρά το μικρό του μέγεθος, ήταν ίσως το πιο καλοφτιαγμένο και το πιο εντυπωσιακό από τα οχυρά που έχτισε ο Αλή πασάς, και γενικά από τα οχυρά εκείνης της περιόδου σε όλη την Ελλάδα.

Χαρακτηριστικό του κάστρου είναι η επιμελής και -κατά τεκμήριον- ανθεκτική λιθοδομή καθώς και ο δυτικοευρωπαϊκός ρυθμός μπαρόκ.

Πρόκειται για επίμηκες ορθογώνιο κτίσμα, διαστάσεων ~28μ✖7μ, στον άξονα ανατολής-δύσης με δύο προμαχώνες που προεξέχουν (περί τα 13μ) κάθετα στη βόρεια και στη νότια πλευρά. Αποτέλεσμα αυτής της διάταξης είναι ότι η κάτοψη έχει σχήμα σταυρού.

Το κεντρικό ορθογώνιο κτίσμα ήταν καλυμμένο με τετράρριχτη στέγη. Οι δύο προμαχώνες δεν είχαν στέγη, αλλά είχαν παραπέτο στην κορυφή με θέσεις για κανόνια. Οι προμαχώνες κάλυπταν τις πιο ευάλωτες και πιο προσπελάσιμες πλευρές της οχύρωσης.

Το συγκρότημα ήταν διώροφο και διατηρείται στις αρχικές του διαστάσεις. Στο εσωτερικό, στο ορθογώνιο τμήμα, υπάρχει μια μεγάλη, ενιαία αίθουσα.

Ο δεύτερος όροφος του του ορθογωνίου τμήματος διαχωρίζεται από το ισόγειο με ξύλινο πάτωμα και έχει στους τοίχους μεγάλα παράθυρα και σχισμές για πυροβόλα.

Το φρούριο είχε μόνο μία πύλη στην ανατολική πλευρά κοντά στη συμβολή του τείχους με τον βόρειο προμαχώνα. Η πύλη οδηγεί απευθείας στο ισόγειο και από εκεί με διασταυρούμενες κεκλιμένες επιφάνειες (ράμπες) δίδεται πρόσβαση στον επάνω όροφο. Η επιλογή της πρόσβασης με ράμπες έγινε για την εύκολη μεταφορά κανονιών και πολεμοφοδίων.

Το εξωτερικό τείχος είναι διάτρητο από τυφεκιοθυρίδες της τύπου των δύο επικοινωνούντων τραπεζίων.

To συγκρότημα συμπληρώνουν οι κατασκευές δύο ορθογωνικών κατασκευών μεταξύ του δυτικού τμήματος του κεντρικού ορθογωνίου και των πλευρών των προμαχώνων. Η πρόσβαση σε αυτούς τους χώρους γίνεται από το εσωτερικό του φρουρίου.

Νότια από το φρούριο, περί τα 150 μέτρα βρίσκεται ένας εκτεταμένος ερειπιώνας. Κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για τα κατάλοιπα του παλιού οχυρού του Κουρτ Αχμέτ πασά.

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Από τα απομνημονεύματα του στρατηγού Μακρυγιάννη:

«Τον Οκτώβριον μήνα διατάζει ο Χουρσίτ πασσάς πολύ ασκέρι από τα Γιάννενα με ζαϊρέδες και πολεμοφόδια να πιάσουνε εις τα Πέντε Πηγάδια. Είναι σαν κάστρο, ήταν χάνι και το ‘φκειασαν οι Τούρκοι σαν κάστρο. Είναι τα μισά των Γιωαννίνων κι Άρτας και Σουλιού, θέση δυνατή και αναγκαία. ‘Ηταν Τούρκοι μέσα και τους πολιορκούσαν οι Σουλιώτες κι άλλοι και οι Τούρκοι του Αλήπασσα, οπού ‘ταν μαζί μας. Στον ίδιον καιρόν διατάζει ο Χουρσίτ πασσάς και τους Τούρκους της Άρτας ν’ αφήσουνε την φρουρά εις Άρτα και συνφώνως να χτυπήσουνε κι’ από τα δυο μέρη ‘ς τα Πέντε Πηγάδια τους δικούς μας.
Αυτό το πρόδωσαν των δικώνε μας κι από τα Γιάννενα κι από την Άρτα και μας παράγγειλαν κι εμάς, όταν κινηθούν από την ‘Αρτα, να κινηθούμεν κι εμείς από τις πλάτες τους, καθώς θα ‘καναν και οι άλλοι οι δικοί μας. Κινήθηκαν οι Τούρκοι από τα Γιάννενα κι από την Άρτα συνφώνως, κατά την ομιλίαν τους, με ζαϊρέδες και πολεμοφόδια αρκετά, να πέσουν εις τους πολιορκητάς. Εκινήθηκαν και από τα δυο μέρη, κι εμείς από τις πλάτες τους, καθώς και οι άλλοι. Άμα πλησιάσαν‘ς τα Πέντε Πηγάδια, τους γίνη ένας σκοτωμός των Τούρκων και πήραμε ως διακόσους ζωντανούς και λάφυρα και έντεκα μπαϊράκια και όλους τους ζαϊρέδες και πολεμοφόδια. Και διαλυθήκανε οι Τούρκοι κακώς κακού.»

 

Πληροφορίες για τον Επισκέπτη

Ιστορικό διατηρητέο μνημείο ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Β1/Φ33/16078/452/7-4-1981 - ΦΕΚ 234/Β/20-4-1981

---

Πηγές

• Φωτογραφίες: ΣΠΥΡΟΣ ΒΑΓΓΕΛΑΚΗΣ από τον Οδηγό Περιφερείας Ηπείρου
• Βίντεο του χρήστη Amazing drone Flights Epirus-Greece Τα κάστρα του Νομού Πρεβέζης απο ψηλά!
• Σμύρης, Γεώργιος, Το δίκτυο των οχυρώσεων στο Πασαλίκι των Ιωαννίνων: 1788 -1822 ιστορική - πολιτική - οικονομική και χωροταξική θεώρηση, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ). Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2000
• Βίντεο του χρήστη Zac Batsis Κάστρο πέντε πηγάδια